Alfons Walschap (1903-1938) / Par Honoré Vinck

Alfons Walschap, missionnaire catholique au Congo (RDC) en 1932-1938, était à la fois littérateur et compositeur. Il séjournait ces quelques années parmi les Mongo, peuple de la Cuvette Centrale du Congo. Il y régnait une grande effervescence culturelle et artistique parmi le personnel missionnaire. C'était le temps des peintres Moeyens, Yernaux, Vertenten, le temps des expériences sur la terminologie scolaire du lomongo, de l'éclosion de l'activité scientifique de Boelaert et de Hulstaert, de la splendeur des créations musicales inspirées de la musique mongo, des oratoires, des représentations théâtrales et de l'éducation à la beauté à l'école de la Sœur Auxilia à Bamanya. Tout cela est un témoignage de l'exceptionnel travail de l'équipe missionnaire mue par un respect profond de la culture du peuple mongo. Walschap y apportait sa part littéraire et musicale. Il a essayé de pénétrer dans l'âme des Mongo et d'en décrire les mouvements et les impulsions provoqués par l'irruption coloniale.

Le texte qui suit est extrait d'un écrit en néerlandais de 34 pages en grande partie inédit, du Père Paul Jans. Il a été publié en français dans un contexte plus large dans Annales Aequatoria 13(1992)505-516. L'œuvre littéraire de Walschap est entièrement en néerlandais.

Au Congo

"Le père Walschap travaillait pendant ses 5 années de séjour au Congo chez 3 populations très différentes. De 1932 à fin 1934, il était à Boende "Les Mbole du Bus-Bloc et les Bakutu de Boende semblent appartenir à une immigration ancienne et artistiquement, ils sont inférieurs: pas d'épopée Lianja, pas de grandes danses. Ils sont plus chasseurs et guerriers" (Boelaert) (1)
En 1935 il est à Boteka (Flandria) (…) Flandria avec son arrière pays de Bongili, Bombwanja, et Ekonda du Nord était bien conservé. Très peuplé. Il y a abondance de légendes, de poésie, de grandes danses. Les batteurs du longombe, les danses spectacles, Lianja, doivent l'avoir fort impressionné. Surtout l'influence des Ekonda et en premier lieu Lonyanganga qui sont les meilleurs danseurs, animent toute la région. Les nombreux Batswa qui participent à toutes les fêtes y mettent un accent spécial. Les vieilles institutions comme le nkum et le wetsi (2) y sont encore en vogue" (E.Boelaert).
"En 1934, il séjourne quelques mois à Bamanya. A croire ses lettres à Jans et Moeyens, c'était la plus belle période de sa vie missionnaire. Il s'intégra immédiatement dans le groupe d'animateurs des arts et des artistes, qui à côté de deux pères comptait encore les frères Bruurs (12) et Herman Driessen (des Ecoles Chrétiennes, architecte et artiste consommé), et la grande découverte pour A. Walschap: la Sœur Auxilia (3). C'était un groupe de passionnés avec une véritable et profonde unité qui ne visait qu'une chose: évangéliser par la beauté. Dans ce milieu, l'artiste, le musicien trouvait sa pleine satisfaction." (Jans)
En 1936, vers la fin de son séjour au Congo, il est encore à Bolima, poste très isolé: "Bolima est plus artistique et plus exubérant que Boende. Ils connaissent l'épopée de Lianja. Il y a l'influence d'une part de Basankoso, d'autre part des Ekonda. Un petit groupe d'Elinga (pêcheurs), peu de Batswa." (E. Boelaert)

La littérature

Le Père Paul Jans qui l'a très bien connu témoigne:
"Le Père Walschap était très sensible et extrêmement doué. Sur son oeuvre littéraire, on n'a qu'à lire : V. Celen: Het letterkundig werk van Alfons Walschap. Le professeur V. Celen pense que Alfons aurait pu dépasser son frère Gérard (4) s'il s'était plus adonné à la littérature. La production littéraire est limitée à quelques nouvelles. D'autres n'étaient pas mûres." Et Jans il cite à ce propos quelques extraits des lettres de Fons Walschap:

"J'ai dû recommencer à écrire, mais cela ne marche pas. J'ai entamé quelques nouvelles, mais je tais chaque fois ce que je veux dire. Je suis quelqu'un qui a quelque chose sur les lèvres mais qui parle du beau temps. Le moment arrivera que je ne saurai plus me taire; ce sera comme un ulcère qui éclate".(10-12-1935 de Boteka)

Walschap est déchiré entre deux formes d'expression artistiques: la littérature et la musique:

"Et alors j'ai finalement commencé à écrire, au détriment de la musique bien sûr. L'encouragement de Van Cauwelaert (2) me faisait du bien et me mettait en marche. 'Longwangu' est fini et 'Ifulu' avance. Maintenant je dois attendre la parution des trois morceaux que j'ai envoyés à Dietsche Warande (5). Je ne sais plus où j'en suis arrivé. 'De Kring sluit toe' est rude et cru n'est-ce pas? J'en étais fatigué. Trop condensé. Les chapitres suivants sont plus vifs mais toujours écrits sous le sentiment de l'ignorance. Un peuple est poussé par quelque chose: la vie. 'Longwangu' est le récit d'un forgeron qui se convertit. 'Ifulu' est pesté dehors par la mère de son mari; le mari est incité à la polygame par sa mère. Après je pense écrire 'Ikotama' un polygame chrétien, qui ayant répudié sa première femme, renvoie plus tard ses trois concubines et veut retourner chez sa femme, mais cette sale chienne ne veut pas. Dans 'Lokole' je pense à un sujet du mariage, d'opposer les pratiques païennes à la doctrine chrétienne. Cela deviendra quatre beaux récits, si Dieu le veut." (28-4-1937 de Bolima)

Walschap est conscient que son talent le dévore et l'épuise. Ecrire c'est user son âme.

"J'abandonne 'Lowisa de negerin' pour vous écrire cette lettre. Lowisa est celle sur laquelle je suis entrain d'écrire. J'ai déjà vingt pages. Je voudrais en faire un petit roman. Mais l'âme des noirs nous échappe pour beaucoup, ( ) et c'est descendre. Parfois j'en deviens mou en écrivant; je dois alors me lever et finir car je ne veux pas devenir sentimental et ne pas lambiner sur ces hommes que je vois en ce moment sous un voile de miséricorde pour leur faiblesse. Toute la région est dans un amalgame de bien et de mal, d'un 'tendre' au bien mais sans l'atteindre. Tu verras, l'un ou l'autre jour, j'écrirai quelque chose de très beau. Je ne sais pas quand. Mais je sens que cela vient (...) Gérard me suit avec curiosité et il est sûr de mon talent: on y arrivera (…) Des mots, surtout quand ils sont écrits ou imprimés, perdent beaucoup de leur valeur et signification. Jef , moi, qui travaille avec des mots, j'en ai un dégoût, mais je n'ai pas d'autre matériel et c'est mon souci de capter les mots qui peuvent servir à ce qu'on voudrait dire. Cette chance ne nous rit pas souvent. D'ailleurs je n'écris pas beaucoup à la fois; jamais plus que 3 grandes feuilles consécutivement. Ecrire me fatigue trop, car je dois me forcer à ne pas écrire une lettre de superflu (…) Pour moi le nombre de pages compte, c'est comique n'est-ce pas? (…) Ecrire n'est pas un métier agréable. Quand on fabrique une chaise, on peut s'y asseoir. Mais quand on écrit, on ne peut plus en jouir. On ne peut plus le lire. Et ainsi, le dernier temps, j'ai laissé un peu la musique bien que cela donne plus de satisfaction. Mais cela va par bouffées, aujourd'hui de la musique demain écrire et entre les deux de journées arides, que je mène une vie végétale". (Bolima 1937, sans autre date. Lettre à Jef Moeyens.)

Le compositeur (6)

"Le Père Walschap était un artiste; il avait des traits bohémiens. L'ordre matériel lui était un tourment. A des moments inspirés, il jetait la musique sur le premier bout de papier venu. Beaucoup de ses compositions semblent inachevées. Souvent les mots manquent totalement ou en partie. La plupart de ses grands oratoires: la chute d'Adam et Eve, Noël, Paques, L'Enfant Prodigue etc ... étaient retravaillés, chaque année complétés, et pourvus de nouveaux morceaux ou adaptés à un nouveau public ou aux acteurs en présence. Il y a une énorme quantité de matériel dont quelques chefs d'œuvres. On se demande comment, souvent en voyage, malade et épuisé, il a pu faire tout cela." (Jans)
A son ami Moeyens il écrit: "Pour bien exécuter mon métier, le sang doit clapoter comme la rivière ici sous la tempête; toutes les pirogues doivent balancer(…) Je chante tout ce que j'écris et j'écris tout ce que je chante (…) J'ai écrit de chants merveilleux, et ma tête en est pleine" (cité par Jans).
"Dans la plupart des morceaux de musique de Walschap, on ne peut retrouver un thème fixe qu'il aurait pris comme base pour le travailler et le retravailler. Ce qu'il chante est pour la plupart de son propre travail, mais aussi l'évolution de ce qu'il avait intégré de son environnement musical. Evidemment ce qu'il entendait au cours de ses randonnées en brousse l'a fortement impressionné. Ces idées se fixaient lentement dans sa tête et ses convictions étaient converties en actes (... ). Il ne rêvait pas seulement d'un théâtre ambulant, mais il sortait effectivement avec ses garçons et filles pour donner partout des représentations. Déjà à Boteka, puis à Bolima. Il n'a pas pu réaliser ses rêves les plus beaux. Son bref séjour dans les missions -cinq ans à peine- sa santé ébranlée depuis 1937, sa crise morale, en sont les causes. Ce qu'il voulait aurait demandé une longue vie bien remplie. Déjà maintenant nous sommes en admiration devant la montagne de travail musical qu'il a produit en ces quelques années." (Jans)

NOTICES BIBLIOGRAPHIQUES

- V. Celen, Het letterkundig werk van Alfons Walschap, De Sikkel, Antwerpen, 1952.
- G. Leclercs, Walschap Alfons, Biographie Coloniale Belge, IV, 1956, 933-936.
- Alfons Walschap, dans : F. De Boeck, Gerard Walschap langs Londerzeelse wegen, p. 85-94.
- G. Hulstaert, Iwa ya fafa Alofosi, dans Le Coq Chante 4(1939)10, p. 6.
- Paul Jans, Annales Aequatoria 13(1992) 505-516

PRINCIPALES PUBLICATIONS LITTÉRAIRES

Prose

- Bolalimai, Dietsche Warande en Belfort, 33(1933)10, 822-826.
- De ring sluit toe, Dietsche Warande en Belfort 37(1937)2,81-88; 6,413-420; 7/8, 523-524 aussi dans Elckerlic 3(l937)13,18-19; 34,16 et Almanak, MSC, Borgerhout 1947, 30-34 et 1954, 48-56.
- Bosomba, Annalen van O.L.Vrouw van het H.Hart (Annalen) 44(1933)199-200; Hernieuwen 11(1939)233-234 et en traduction française: Annales de N.D. du S. Coeur (Annales) 44(1933) 68-69.
- Moma, Annalen 44(1933)124-128.
- Bont'oa nkoi, Annalen 47(1936)124-127; en traduction française dans Annales 47(1936)124-127
- Schoot ikzelf dien luipaard? Annalen 47(1936)106-107
-Longwangu de Smid, Dietsche Warande en Belfort 38(1938)10,102-105.

Poésie

- Gedicht in het woud, Annalen? 60(1949)41.
- Bij de dood van m'n moeder, Almanak (Borgerhout) 63(1958).
- Bij de dood van mijn zusje, Almanak (Borgerhout) 63(1958)40-41.
- Tropennacht, Asca Nostra, 8(1966)87.
- Bantoe rouwklachten, Kerk en Leven 1973, 42, P. 5 (cf. 10 Nkundo rouwklachten)
- Tien Nkundo-rouwklachten, Kongo-Overzee, 4(1938)210-214
- Bantoe rouwklachten, Kerk en Leven 1-11-1973, page 5
- Laatste gedicht, Nieuw Vlaams tijdschrift, octobre 1950, p.146

NOTES

1. Ces déclarations de E. Boelaert n'ont pas été publiées. C'étaient probablement des informations orales.

2. L'institution du nkum est un genre d'autorité sacré en parallèle à l'autorité patriarcale. Il existait dans sa forme la plus évoluée chez les Bolia, les Ekonda et les Ntomba. Voir les études de J. Stas, les nkumu chez les Ntomba de Bikoro, Aequatoria 2(1939)109-123. Wêtsi, appellation d'une femme guérie d'une possession par les esprits. Les danses exécutées par elle sont appelées du même nom. Voir G. Hulstaert, Dictionnaire Lomongo-Français, (Dict) Tervuren 1957, p. 1891.

3. Joséphine Beelen, en religion Sr Auxilia (1906-1951), était membre des Sœurs du Précieux Sang, responsable de l'école des Filles à la Mission de Bamanya.

4. Gerard Walschap, était un des plus grands romanciers flamands contemporains (1897-1986).

5. Dietsche Warande en Belfort est jusqu'à nos jours le périodique littéraire flamand le plus prestigieux.

6. - Gedachten over negermuziek, Aequatoria 2(1939)25-28 (traduction française dans: Annales 50(1939)135-158. - Inheemse zang en muziek in de Nkundo Missie, 26ste Missiologische Week van Leuven, l938, 424-432.

Trois textes

• Bolalimai
• De Ring Sluit Toe
• Longwangu

BOLALIMAI / Alfons Walschap

Oorspronkelijke publicatie in/Publication originale: Dietsche Warande en Belfort, 33(1933)10, 822-826 (december)
Ook gepubliceerd in/publié aussi dans: Celen, V., Het letterkundig Werk van Alfons Walschap, 1952, p. 49-55

PRÉSENTATION

Bolalimai est le premier texte littéraire de Alfons Walschap. Il fait partie d'un concept pour véritable roman "colonial" resté inachevé par la mort inopinée de l'auteur. Ses textes majeurs ont tous été publiés dans la prestigieuse revue littéraire flamande Dietsche Warande en Belfort:
1. Bolalimai: 33(1933)10, 822-826
2. De (k)ring sluit toe: 37(1937)2,81-88; 6,413-420; 7/8, 523-524
3. Longwangu de Smid: 37(1937)2,81-88; 6,413-420; 7/8, 523-524
V. Celen les a repris dans Het letterkundig werk van Alfons Walschap, De Sikkel, Antwerpen, 1952. C'est de cette édition (p. 49-55) que j'ai repris le texte reproduit ici. Le mot "Fragment" est l'initiale du texte même, ce qui exprime clairement qu'il fait partie d'un ensemble plus large.
H. Vinck, 18 août 2002

Résumé

Bolalimai, jeune garçon quitte le village et se fait catéchumène à la Mission catholique. Avant le baptême, il rentre au village avec un éventail de biens volés qu'il distribue à sa famille. Il enchante tout le monde avec ses apparences et son langage modernes. Il se présente comme fervent chrétien. Il rentre cette fois-ci à la Mission protestante. Il est baptisé et s'enfuit avec son butin volé en objets classiques. Il rentre au village et étale son savoir lire et écrire. Il s'éprend à la femme de Boutamba qu'il tue. Le village se tourne contre lui, et peu après, le père de Boalimai meurt.

Critique littéraire

Auteur anonyme (A. Burssens?) dans Kongo-Overzee 1(1934-35)191-192:
"Alfons Walschap, M.S.C., die thans te Flandria in het Tshuapa-district verblijft, heeft in Dietsche Warande en Belfort, Dec. 1933, een fragment van een nKongoleesche novelle laten verschijnen. Het stuk, dat hij "Bolalimai" heeft geheten, is om zijn wondere stijleffecten door literatuurkenners zeer opgemerkt geworden. Het is van een vaart en plasticiteit, die maar zelden huns gelijke in werken van dien aard vinden. Onze koloniale literatuur en onze Nederlandse literatuur überhaupt, zou er beslist bij winnen indien de schrijver er kon toe komen de hele novelle - of is het een roman?- te publiceren. (…) Algemeen wordt verwacht dat Alfons Walschap op zekeren dag ons met een Kongoleeschen roman zal verassen zoals zijn broer ons met Adelaide, Eric, Carla en vooral Trouwen verrast heeft."

["Alfons Walschap qui séjourné actuellement à Flandria, dans le District de la Tshuapa, a publié dans Dietsche Warande en Belfort, décembre 1933, un fragment d'une novelle congolaise. La pièce qu'il a appelée "Bolalimai", a été très remarquée par les critiques littéraires pour ses effets de style merveilleux. C'est d'un élan et d'une plasticité, qui ne trouvent que rarement leur égal dans des œuvres pareilles. Notre littérature coloniale et notre littérature néerlandaise tout court, y gagneraient certainement si l'auteur pourrait publier la novelle (ou est-ce un roman?) entière. (…) généralement on attend que Alfons Walschap nous surprendra un jour avec un roman colonial, comme son frère nous a surpris avec Adelaide, Eric, Carla et surtout avec Trouwen".]

TEKST / TEXTE [en néerlandais]

FRAGMENT

I

Bela zegde: ik wil een zoon hebben, en hij kocht zijne derde vrouw: Mpaka.
Mpaka is een stille, zachte, ronde vrouw, en Bela luistert met week welbehagen naar de verrukkelijke muziek der kleine koperen ringen om haar fijne enkels. Als hij haar ziet dansen ontstelt hij al van binnen. Och, zegt hij, wat geeft het, dat ik haar zo duur betaalde, is zij reeds niet haast moeder.
Mpaka draagt een kind, zij baart Bolalimai, een zoon.
De moeder hurkt met haar zoon naast het vuur, zij gaat met hem haar werk doen, zij maakt eten voor haar heer, Bela; haar zoon echter geeft zij zich zelve te eten. Het is een klein gulzig dier.
Hij wordt schoon, rond en glanzend, en met de jaren, lang, lenig, sterk en groot. Bolalimai groeit, groeit.
Jaren, jaren...
Bolalimai verdwijnt en met hem verscheidene jongens van zijn jaren. Zij dringen door het dichte woud heen, doorwaden moeras na moeras, komen bij de Fafa op de katholieke Missie; blijven er, en na twee jaren onderricht zullen zij gedoopt worden, maar voor die tijd is Bolalimai al lang ontvlucht met kleergoed van de mensen.
Bolalimai verschijnt aan de ingang van zijn dorp.
Hij heeft onderweg een mes gestolen, een schoon blinkend mes, en scherp. Hij groet zijn vader en geeft hem het mes, zijne moeder biedt hij stoffen aan, hij zelf staat daar gekleed in een rode wijde stof, een kleine wind streelt het rode, vurige goed tegen zijn zacht jongenslichaam aan. Die kleine vinnige Bolalimai. "Maha," roept hij zijne moeder toe, "neem". De moeder aarzelt. De moeder lacht, het hart springt haar omhoog, het klopt haar van vreugde in de keel. Zij kan haar vreugde niet op, zij ziet haar zoon, zij ziet de stoffen, zij voert een kleine vreugdedans uit, het hoofd slaat haar van trots achterover, zij schreeuwt de vrouwen bijeen en toont het goed, laat de zon en de wind er vrij in spelen...
Mpaka de vrouw, Mpaka de moeder wordt plots stil en innig. Zij lacht inwendig. Zij legt de stoffen om haar lichaam, zij bedekt preuts hare naaktheid tot over de borst. Haar ganse lichaam lacht, zij lacht luid, stralend vergenoegd. Och, wat een gelukkige vrouw.
Om haar heen verlangen de vrouwen, zij benijden haar Bolalimai, de zoon.
De zoon staat daar. "Cika", zegt hij, "zwijgt gijlie", zegt de zoon.
Men zwijgt, men luistert.
Bolalimai vertelt zijn wedervaren; heeft hij niet van alles gezien? En wat gezien? De Missie.
Het is een fantastisch, mooi verhaal.
Maar het doet die kleine Bolalimai iets, dat al die vrouwen hier naar hem staan te luisteren, haar blikken ontstellen hem, een vreemde drift groeit in hem omhoog, doet hem dingen vertellen waarbij hij zelf plots opschrikt. Neen, denkt Bolalimai, zo is dat alles niet gebeurd. Geheimzinnig begint hij dat toch maar te vertellen, het wordt hem te sterk, hij kan die vreemde lusten niet weerstaan. Hij ziet het wondere verhaal diep in zich aangroeien als een plant, een gewas.
Hij moet wonderen vertellen, hij vertelt zich warm, hij vertelt zich geestdriftig, groots en alwetend.
Bolalimai slaat de lichtgelovige vrouwen met groot verbazen, zij omhullen hem met haar bewondering.
Hij wuift sierlijk met zijn lange smalle hand, daar is iets vrouwelijks in dat gebaar. "Ik ben moe", fluistert Bolalimai. "Laat mij."
De moeder loopt om water, zij legt frisse vruchten aan zijn voeten, zij haalt hout, zij blaast het vuur aan.
Bolalimai slaapt glimlachend.
De moeder wijkt van hem geen voet.
S' Avonds bij de vuren doet Bolalimai zijn volgende verhaal. Het is dat van Jezus, van Jezus Christus.
Jezus is de Zoon van God. God is onze Heer, onze Meester. Hij is onze Vader, wij zijne kinderen. God, zegt Bolalimai, heeft zijne kinderen lief. Een grootse stilte groeit om Bolalimai, het is alsof zij groeit onder zijne voeten, of zij de grond onder zijne voeten doet zwellen, of zij hem opheft. Bolalimai voelt zich los van de aarde, hij zegt: "God is in de hemel. Hij is op de aarde en op alle plaatsen ; maar in de hel is Lucifer, en hij maakt daar een groot vuur, en al die God niet beminnen, de zondaars, hij steekt ze er allemaal in, en pookt het groot vuur aan, die Lucifer.
Die Lucifer is onze boze geest. Maar God is goed, en gaat u maar niet verstoppen in uw hut. Hij ziet u, ach, vlucht niet in het woud, Hij, ziet u. Laat u maar doen, dat wil Hij.
Hij ziet u, Hij ziet mij, Hij ziet mij hier voor u staan spreken, en nu zegt Hij: "Goed zo Bolalimai, want daar staat gij nu over mij te spreken, en gij spreekt goed."
Het klinkt als een eed, een bezwerinq . van grote kracht, de mensen houden hun adem in. Wat zegt hij?
Bolalimai lacht de mensen minzaam toe, de maan verlicht zijn lach. Ten aanzien van eenieder, midden op het dorpsplein knielt Bolalimai neer en doet zijn gebeden. "Ik ben een kind des gebeds", zegt hij, heft een godsdienstig lied aan, en gaat gezwind, lenig, zwierig.
Mooi zo, Bolalimai, prachtig. Men ziet hem na.
Wat is Bolalimai nu gezien en groot onder de zijnen. Maar ook dat wordt men gewoon. Moe zelfs.
Bolalimai verdwijnt andermaal.
Op de Anglesia, de protestante Missie, leert hij goed lezen, schrijven en de eerste beginselen der Franse taal.
Hij wordt er gedoopt, steelt boeken, geld, schrijfgerief en vlucht.
Men jaagt hem na, men jaagt hem op, men is hem op het spoor, men zit hem op de hielen. Bolalimai verlaat vlug weg en wegel, en verdwijnt in het woud. Eén slanke knaap volgt hem op de voet. Bolalimai lokt hem in het woud, draait zich om, trekt zijn mes en wacht.
De knaap gaat terug.
Bolalimai is daar.
- Bolalimai, zijt gij daar?
- Ja.
- Wat komt ge doen?
- Ik kom mijne moeder zien.
Men verdringt zich om hem heen. De vrouwen zeggen dat hij een man is. Bolalimai ziet de vrouwen aan. Zij ontstellen bij zijn blik.
Maar wat is dat?
Dat is een boek, zegt Bolalimai, en dat is ook een boek, en dat ook en dat ook. Bolalimai houdt niet op, maar zeven boeken legt hij voor zich uit ten toon, zeven boeken, twee schriften, pennen en inkt. De mensen fluiten hun verbazen tussen hunne tanden door, zij klakken met de tong. zij buigen zich behoedzaam voorover en tellen de boeken na.
Bolalimai neemt een boek ter hand. Wa. Hij leest luidop, hij zegt wat in dat boek staat. Gans het dorp staat stom.
Die Bolalimai.
Bolalimai, gij zijt een man van veel verstand.
Het is een vrouw die dat plots uitroept, het is zijne moeder. Zij is oud geworden, zij moet hard werken bij Bela, haar heer, en als zij nu levendig is en los als een jonge vrouw dan is dat om Bolalimai, haar geleerde zoon.
De geleerde zoon lacht diep van achter in zijn keel, hij lacht vol geheimen, hij zit vol verrassingen.
Daar. Hij haalt papier, pen en inkt te voorschijn en schrijft zo maar zijn naam. Daar, het staat er al.
Hij barst in een uitbundig lachen uit.
Niemand kan zeggen of het goed is. Niemand kan zeggen of het slecht is, maar alleman ziet hem pen en inkt nemen, alleman ziet hem schrijven, en hij zegt dat het zijn naam is. Waarom zou hij zijn naam daar niet neerschrijven? Wie of wat zou een man met zo veel verstand als Bolalimai beletten de namen van eenieder neer te schrijven, met pen en inkt ?
Kijk, hij buigt zich andermaal ten arbeid en schrijft er nogmaals twee namen onder. Mpaka, die van zijn,moeder, en Bela, de naam van zijn vader, en eenieder moet het papierken eens vasthouden, eenieder moet het zien.
"Aosila", zegt Bolalimai, "het is gedaan."
Maar de mensen zeggen: "Neen, Bolalimai, neen, het is niet gedaan, schrijf ook onze namen op papier."
Bolalimai weigert, maar gevolgd van gans de groep, gaat hij van huis tot huis, en schrijft met houtskool en heel groot, de namen van al de bewoners op de muren van hun hut en als het gedaan is, op. de grond de naam van het dorp.
Is het zo goed?
Zo is het goed, Bolalimai.
Torenhoog steekt Bolalimai boven eenieder uit.
Moma, de chef, zegt dat er te veel verstand in Bolalimai's hoofd zit. Het zal barsten, zegt hij.
Het barstte niet, maar het zat vol vrouwen.
Bolalimai begeerde Mpamba, Boutamba's vrouw; zij zag hem aan en ontstak hem in drift.
Boutamba nu was van nature jaloers en achterdochtig. Het kwam tot bittere woorden, het werd een veelvuldig en driftig getwist, eenmaal zelfs stonden de mannen met geheven messen tegenover elkaar. Toen stortte Moma, de chef, tussen beide vechters in. "Stilte."
Hij hield de mannen staan en uiteen.
De ouderlingen kwamen bijeen, zij bespraken het geval. Met een geheime lust gaven zij Bolalimai ongelijk.
Toen stond Bolalimai de ouderlingen te woord, hij zeide: "Wij beiden zijn schuldig en niet ik alleen." Hij zwoer daarop een dure eed. Wij hebben gevochten, dat Boutamba eens zegge waarom.
Boutamba wou het niet zeggen. Ook de ouderlingen zwegen. Bolalimai keerde hun een hoge rug toe zeggende dat ze geen verstand hadden. Maar zij lachten hem uit.
Bolalimai ziet Mpamba naar het moeras gaan baden en sluipt haar na, hij ontmoet haar.
Het is een beest, zegt zij.
Het beest is hem nageschoten, trekt zijn mes en komt.
Jammerend verbergt Mpamba zich tussen het moerashout.
Het is een kort gevecht. Boutamba slaat toe. Bolalimai slaat hem met een hout het mes uit de handen. Terwijl Boutamba zich vooroverbuigt om het weer te vatten, drijft Bolalimai zijn kort mes tot aan de hecht in Boutamba's nek. De man stort voorover en verdrinkt.
Bolalimai zegt: "nu ga ik hier vandaan."
- Laat gij mij hier?
- Ja.
Mpamba gaat naar het dorp, zij zegt: "Boutamba is op reis."
Maar twee dagen later vinden zijne andere vrouwen het lijk in het moeras. Nu wendt gans het dorp het hoofd van Bolalimai weg, men spuwt hem uit, de moordenaar.
De ouderlingen zeiden: "wij hebben dat geweten", waarop iemand riep .waarom hebt ge mij dit niet gezegd?" Het was iemand uit Boutamba's familie. Hij ging achter de hut van Boutamba staan huilen. Hij fluisterde dat hij zich zou wreken.
Toen Bela, Bolalimai's vader, kort daarop stierf, gebeurde dit.

DE RING SLUIT TOE / Alfons Walschap

Tekst overgenomen uit/ texte repris de: V. Celen, Het letterkundig werk van Alfons Walschap, De Sikkel, Antwerpen, 1952, p. 57-88
Oorspronkelijke publicatie in/Publication originale dans: Dietsche Warande en Belfort 37(1937)2,81-88; 6,413-420; 7/8, 523-524;
Verder ook gepubliceerd in/ Publié aussi dans: Elckerlic 3(l937)13,18-19; 34,16; Almanak, MSC, Borgerhout 1947, 30-34 et 1954, 48-56.

Résumé

Tous les trois jours une femme meurt dans le village. On décide de chercher un autre endroit pour échapper à l'emprise des mauvais esprits qui menacent leur existence. Un group d'éclaireurs trouve un endroit propice, mais les villageois manquent de courage pour vaincre les fatigues et s'installent finalement à un endroit marécageux. Le patriarche Ekofomongo y concède, mais sont fils Ekof'isako s'obstine et s'oppose à son père, il cherche et trouve un endroit propice.

TEKST / TEXTE [en néerlandais]

De mens, de aarde, het woud, de moerassen en de stroom: het leven hier op aarde.
De voorvaderen: zij komen van ginder, van ginder ergens anders; zij zijn niet van hier! Zij werden opgejaagd, opgedreven, door oorlog, ziekte, dood. Men stond hun naar het leven; de mens vlucht maar voor het aanschijn van de dood. Zij kwamen hier, sloegen een bres in de natuur, ontnamen het woud dit stukje aarde, en bouwden er hun dorp. Het dorp, het ligt hier; het is een rustplaats op aarde, een schuiloord voor vandaag. Voor morgen? Wie weet? Wij weten het niet!
Het ligt hier bij dage en bij nacht, in zon, storm en regen; in alle weer en wind, zoals elk ander ding en wezen. Klein, schuw, nietig in dat grote woud, tegen dat rot moeras aan; wat verder trekt de stroom, groot, sterk, hoogmoedig en wild!
Het woud is vol verlokking, verleiding en gevaar, wij zullen tot hem niet ingaan dan listig en schuw; sterk gewapend om al wat ons van tussen zijn hout en groen beloert te verschalken, te verrassen en te doden, voor zoverre dat in onze macht ligt.
Het moeras is vals en vol verraad!
De stroom is vol bedrog!
Maar woud, stroom, moeras en aarde, al zijn ze wars en weigerig met hun goed, wild, vis en vruchten, zij geven ons om van te leven, zij zijn ons bestaan hier op aarde, zij zijn ons goed en in zekere mate ons geluk.
Alles is goed en slecht!
Ook de mens!
Zien wij ons eigen gemoed?
Wij zien ons eigen gemoed, en sluiten de ogen en onze mond.
Dit alles kan men in dit dorp zien en beleven! Hier is de mens en zijn leven op aarde! Hier is geboorte, ziekte, ouderdom en dood. Hier is begin en einde van mens, plant en dier. Voor elke plant die vergaat, is er een ander gewas dat te groeien begint. De aarde vangt de neerzwijmelende stengels en blad, maar ook de verdorde bloem met zaad.
Voor elk dier dat valt springt er een ander in zijn spoor, en voor elke mens die sterft is er ergens een vrouw die zich neerlegt om te baren!
Het leven staat niet stil!
Het is als de stroom, altijd nieuw en ander water, maar altijd een en dezelfde stroom!
Het is als het woud verrotting en groei, dood en leven, begin en einde.
De ouderen worden moe, verdwijnen, de jongeren komen op en aan, men wordt opgeschoven, men neemt uwe plaatsen in, men kan sterven en gaan.
Gaat het niet vlug genoeg?
Daar zijn de geesten, daar is de ziekte, daar zijn de machten sterker dan wij zelf, die wij niet kennen noch begrijpen!
Dan worden wij met dorp en wat er in leeft opgeruimd. Duistere machten bespringen en moorden ons uit, en wat er overblijft wordt opgejaagd en opgedreven als troepen dieren in het woud als de mpela komt: het hoog water.
Verzet er u niet tegen!
Tegenover dit alles vermag de mens, vermag het mensdom niets. Men gaat er aan ten onder, men verliest, verdwijnt, vergaat.
Zoals Ilumbe!
Ilumbe de vrouw van Mombo!
Zij komt vandaag maar niet uit hare tuinen terug; het is al laat, de zon valt achter het woud, de donkerte is daar, de avend en de nacht.
Dagen reeds speurde Mombo haar na. Een vrouw is wel standvastig in hare liefde maar zij is niet trouw.
Vol achterdocht en van jaloersheid gestoken zoekt hij naar zekerheid. Mombo is een man: hij gaat haar na. Hij gaat Ilumbe na. Hij is vol slechte voornemens! Hij kan nu pijl en boog hier uit de hoek nemen en haar beminde doden op afstand. Hij wil niet! Hij zal hem neersteken van nabij, onder haar ogen. Mombo voelt het mes in zijn gordel. Hij voelt zijn spieren. Hij voelt zijn grote kracht. Hij gaat veerkrachtig en gezwind. Haat geeft moed en lust. Haat geeft spoed.
Mombo gaat nu dwars door het dorp. De blikken zijn op hem gericht, maar hij gaat aan de ogen der mensen voorbij. Het zand knarst onder zijne voeten. Ach, neen, hij spreekt de mensen niet aan, hij zegt hun niets. Ofschoon er heel wat zegbaars hem op de lippen ligt. Zijn neusvleugels trillen, zijn oog wordt donker en koud, zij krijgen de kleur van de stroom voor een onweer. De woorden branden hem op de tong, ach, midden in het dorp hier zou hij wel kunnen losbarsten, maar hij gaat door. Men zal wel horen wat hij gaat doen. Men zal misschien opgeschrikt worden door een plotse schreeuw. Men zal zich afvragen: wat is dat? Hij zal zeggen, ik heb mijner vrouw beminde neergestoken".
Mombo dringt tot Ilumbe's tuinen door, geruisloos.
Wil hij een dier snappen? Hij lacht: een dier! Men ziet zijne tanden, zo, ja zo grijnst hij nu hij daar zo tussen de struiken sluipt.
Van verre ziet hij hare mand.
De mand is gevuld. Wat toeft Ilumbe nog? Psst!
Hij heeft haar hoofd gezien, Ilumbe ligt ten gronde. Mombo sluipt nabij.
Ilumbe is daar alleen. Zij ligt daar koud, en stijf. Zij ligt daar dood. Dood op een hoopje blaren!
Een groot geschreeuw gaat op. Mombo huilt naast zijne vrouw, daar is geen geweld aan haar gepleegd, zij ligt hier ineengekrompen van een inwendige pijn!
Jammerend en klagend neemt Mombo zijn dode vrouw van de grond, en loopt er mee naar de mensen. Ach wat een zware, droeve vracht.
Daar legt hij haar aan de voeten van Usasa, hare moeder.
"Ziet" huilt hij, ziet wat ik in mijne tuinen vind. Ik vond daar mijn vrouw Ilumbe."
Usasa stort jankend op het lijk.
De mensen komen bij.
Gehuil, geschreeuw, gejank!
Zo vond men dus Ilumbe! Dood in hare tuinen.
Het was maar een begin!
Ilumbe was de eerste, de rest zou volgen.
En de rest volgde ook!
Drie dagen later vond men aldus een andere vrouw, en nog drie dagen later Botanema, de enige dochter van Nkoi: Nkoi-imote.
Met ontsteltenis stelde men vast dat er telkens drie dagen tussenpoze was geweest. Men kan dit onachtzaam voorbijgaan. Inderdaad men kan zo dwaas zijn als de man Ikotama, en zeggen dat dit van geen of geen betekenis is. Maar men sterft toch zo maar niet in zijne tuinen als men er gezond naartoe gaat. Dat kan eenmaal gebeuren! Maar daar ligt Ilumbe. Na haar ligt daar onverwacht die andere vrouw. Na deze werd Botanema gevonden. Neen, men kan altijd sterven; de dood bekent geen tijd of naam of dag of jaar!
De tovenaren zwegen!
Men droeg hun geschenken. De eerste dag: niets.
Geschenken.
De tweede: niets.
Geschenken.
De derde dag: het is het werk der geesten, het is een straf der geesten: het is één bepaalde geest. Hij vraagt om e drie dagen ene vrouw!
"En vandaag? Vandaag is het de derde dag."
De vraag is nog niet koud of daar gaat een doodsgejammer op aan den versten uithoek van het dorp: Bondole, de vrouw van Mboyo, huilt van een plotse pijn in hals en achterhoofd, zij zegt dat zij gaat sterven.

In de nacht krimpt haar lichaam in een zware kramp bijeen.
Bondole sterft!
En den daaropvolgenden derden dag zaten al de vrouwen van het dorp, stijf van schrik en angst tegen een hutwand aangedrukt. Haar tanden klapperden, haar handen beefden in hun schoot, haar ogen verdonkerden van angstige verwachting.
Wie zou het zijn?
Wie ging hier nu ineenkrimpen, en sterven voor den voet.
Een vrouw! Om de drie dagen ene vrouw!
De mannen beloerden hunne vrouwen ieder ogenblik verwachtten zij zich er aan, dat deze plots omvallen zou, waar zij daar zat en "ik bén het" zou roepen.
Niemand viel om, niemand riep!
De kinderen wisten niet wat er gaande was. Midden die doodse stilte zaten zij angstig en dwaas hunne moeders te bezien.
Begon er één van schrik te schreien, dan begon men het te paaien en te vleien met een goedheid en een zo schone woorden als het tot deze nog nooit had gehoord. Men mocht de geesten niet vergrammen door kindergeschrei. Waar een kind is, is ene moeder, is ene vrouw. Laat ons de vrouwen bergen!
De lucht, de omgeving was sterk geladen van de macht der geesten.
Tegen het middaguur: geen dode!
Maar tegen avend aan begon een oude vrouw vol angsten idioot te grinniken en te lachen.
Een andere raapte men krankzinnig uit een bezwijming op.
En een derde razend.
Toen men haar binden wou vluchtte zij recht voor zich uit, het donker moeras in. Aan haar gehuil dat al maar zwakker werd hoorde men hoe ver ze was.
Zij verzakte, verzonk, stikte, verdronk.
Het weegeklaag geraakte niet meer van tussen de huizen, voortdurend barstten er nieuwe beweners los in hun eentonig geklaag; met kleine tussenpozen werd op de doffe lokole het dorre dodenbericht geslagen.
Het was een droeve, droeve tijd.
De mensen leefden onzeker en verdwaasd, als in een nieuw en ander bestaan. Men had het gevoel er te veel te zijn. De weinige banden die ons hier binden dreigden ieder ogenblik te lossen, af te springen. Eenieder dacht: als ik het maar niet ben! Men vroeg zich af: nu ik?
En na de wrange angsten om de nabije dood, zocht men de wraak, dat zoet genot, dat ons doorsteekt van een zo wilde en woeste vreugd. Wraak is een diep, maar wel kortstondig genot.
De nachten werden onveilig.
Tovenaren waarden behoedzaam rond.
Rijkelijk betaald was hunne wetenschap niet dralend: voor iedere dode vrouw verdween er een mens.
Een keerde er van de jacht niet meer terug.
Een tweede werd gevonden met een vergiftigde pijl in den rug: die hem vond om vijf uur in den namiddag zag hem nog juist de laatste gulp bloed opgeven.
Een derde verdween met prauw en al op den stroom.
Een vierde stierf vergiftigd, men zag het aan een donkerblauw schuim dat opborrelde aan zijn linker mondhoek.
Een vijfde stierf zo maar, maar het was Nkoi-imoto's vijand en dus voor iedereen wel meer dan duidelijk.
Ook Nkoi-imoto zelf was er mee tevreden!
Men leefde zo los, en zo naast elkander dat men niet meer van ene gemeenschap mensen spreken kon.
Alles werd verkeerd verstaan, uitgelegd en zo opgenomen. Een eenvoudig simpel woord kon aanleiding worden tot een verwoed gevecht. Tussen elke twee mensen groeide die klove van nijd en achterdocht. Die geen dode had dacht zich van eenieder belaagd en beloerd. Die wel een dode had aanzag eenlieder voor de vermoedelijke dader.
Een diers "qui vive" hitste eenieder tegen eenieder op.
Elk geluid kreeg een eigen betekenis, was een bericht. Elk gebaar hoe onschuldig en spontaan, werd verkeerd verklaard.
De woorden verliezen hun gewone betekenis. Men zoekt er een andere zin aan te geven.
De mensen verstaan elkander niet meer!
Een vreemde man en vrouw!
Zij kwamen in het dorp, en door de donkerte verrast vroegen zij de gastvrijheid voor één nacht.
Zij zijn nooit verder gegaan. Zij kwamen nimmer toe. Hier eindigde hun tocht. Eenieder wist het, maar ook eenieder zweeg.
Toen kwam uit dat zij bevrienden hadden gedood.
En de straf bleef niet uit.
Een ware afslachting volgde nu! De ziekte barstte uit aan de vier hoeken te gelijk. Mannen, vrouwen, jong en oud, zonder onderscheid van ouderdom of geslacht, stierven tot met twee, drie tegelijk.
Ganse huisgezinnen stierven uit.
Wat zeg ik: de familie van Nkoi verdween van de aarde.
Men kloeg van een razende pijn in het achterhoofd, en bezweek enkele ogenblikken daarna in een stijve, stijve kramp.
De zieken raasden van de pijn!
De gezonden zaten daar op hunne beurt te wachten.

Ze konden plots met een ruk opstaan en afwezig staan luisteren. Men had het gevoel aangeroepen te zijn. Waar gesproken wordt zegt iemand "zwijgt". En waar men zwijgt denkt men: hier krijgt het iemand. Hij voelt het komen. Ieder ogenblik verwachtte men het bekende, maar zo noodlottige klopje-in-de-nek te krijgen, of wat hoger op het achterhoofd.
Hier is de dood permentelijk aanwezig. Men kan hem buiten langs den weg ontmoeten. Hij wacht u achter de hut. Hij talmt nog even, maar ieder ogenblik kan hij uit het struikgewas op u toetreden, leg u maar neer, ik ben hier!"
Zonder ordewoord of een of andere bepaalde afspraak kwam men des nachts bijeen in het woud. Men voerde er dolle en obscene dansen uit. Onbekende, wilde, nieuwe dansen van een driestheid tot op heden ongeëvenaard.
Beschaamd stortte men zich in dat duivels gewarrel en getier en misgreep zich 't is aan eender wie. Daar waren vrouwen waar geen mens meer in te bespeuren was, mannen stampten en snoven als dieren.
Een verdwazend uitputten van dat lichaam door de dood beloerd, benijd, begeerd, bedreigd.
De nachten sprongen op verschrikt, niet van een menselijk gezang, maar van een dierlijk angstgeluid, van een gehuilde wanhoop, van een verklankte razernij en bronst.
Van een delirium.
Men wou de ziekte verschalken!
Men wou bewijzen dat men nog sterk, nog kloek, nog krachtig was en gezond: ziet, ik ben niet ziek.
De offers vielen met korte doffe slagen.
In een van die razende nachten vol waan en geluid, midden een hoop dansende vrouwen en mannen, oververhit en diers, sloeg de hoofdtovenaar plots ten gronde. Zijn lichaam spande zich als een boog op achterhoofd en hielen. Zijn mond trok open en scheef. Zijn ogen draaiden binnenwaarts. De ontstelde menigte zag zijn open mond blauw worden en purper, het lichaam ontspannen, daarna weer ineenkrimpen. Twee snokjes met de linkerhand zijn het einde. Hij sterft!
Zwijgend gaat men vandaan, men neemt wat men heeft en gaat.
Waar naartoe?
Nummer één achterna!
Het dorp loopt leeg.
Als de laatste mens hier gestorven is roepend om zijne vrienden die allang weg zijn en ver, dan treedt hier de stilte weer in!
De stilte van woud, moeras en stroom!
De stilte van de aarde.
Dag voor dag, stap voor stap komt het woud weer naderbij.
Nieuwe heesters en struiken groeien haastig en weelderig op. Grijpkruid en klimplanten haalden de huizen, het werk der mensen neer en overgroeiden het, maakten alles weer gelijk aan de rest van het woud, aan de natuur.
De natuur!
De kring sluit toe!

EERSTE HOOFDSTUK

Hoe lang is dat alles nu geleden?
Niemand weet het! Niemand zal me zeggen: zolang of zolang. Het is ook van geen belang. Eén onzer zei: "twee honderd jaar" en we schoten allen in een lach. Toen volgde er een stilte en een ander man zei: "Wat geweest is, is voorbij en voor nu van geen belang; wat er echter nu te wachten staat, wie zal er ons iets van vertellen."
Wat komen moet komt. En daar is niets mis, niets misplaatst en niet op zijn tijd, hier op aarde. Alles is goed zo. Wij zien dat niet altijd zo in maar dat komt, doordat ons verstand meer dan veel te klein is, en zich altijd maar werpt op dingen waar het niet bij en aan kan, en waar wij geen uitstaans mee hebben. Laat maar gebeuren, laat maar doen!
Kijk daar is nu een man. Laat hem doen. Ook deze man moest komen. Nu is hij daar, en dat is goed.
Het woud is hier weer van onder tot boven baas geworden, maar nu is daar opeens weer een man midden dat weer nieuwe woud, en, God in de hoge hemel, hij is een begin van een gans nieuw leven.
Wat dat nu worden zal, hoe dit nu zal groeien, verlopen en ook weer sterven zal en verdwijnen. Ach, ga weg, het is niet met zulke beuzelarijen dat hij zijn krachtig hoofd gaat vervullen. Dat is voor later, later, voor de kinderen van de kinderen zijner kinderen, die om een verleden zullen treuren. Een verleden dat men in de boeken vindt. Ja, daar zullen zij om zeuren. En hun vandaag zal hun niet volstaan, en een toekomst waar hun ziek en dwaas hoofd van overloopt zullen zij beminnen en vrezen.
Maar hun vader!
Dat was een man, barstend van leven, moed en kracht.

Hij is een veerkracht tussen het hout.
Kijk, nu sluipt hij door het kreupelhout, hun vader, en hij is om zo te zeggen, zo gewapend als men maar zijn kan, met van die fijne dunne lansen, schild en mes. Een mes, dat een mens doet glimlachen van genot, van genoegen, zo blinkend als het is, zo scherp en zo goed. Iets wat met de hand plots vergroeit, als een wit blinkend zintuig, dat een vijand voelt, vindt en treft. Het steekt in de gordel, het wipt met de heup op en neer; het is een deel van deze mens hier in het woud. De olifant met zijn tanden, de luipaard met zijn klauwen, goed, hier staat de mens met zijn mes. Zoiets is de jonge man hier in het woud, en na hem sluipen op een rijtje vijf andere mannen van dat slag. Zij zijn gezwind, lenig, al wat ge maar wilt, maar niet onbehoedzaam en wild. Neen, zij zijn voorzichtig, slim, ach zwijg, ze zijn niet dom. Het zijn zo maar een stuk of zo dieren van een of ander soort, neen, kijk maar. Zij leggen, bijvoorbeeld nu genomen, hun handen tegen elke palmboom aan, die zij hier op hun tocht door het woud ontmoeten, en kijken dan malkander veelbetekenend aan. En naar gelang dit aantal palmen aangroeit zo dat zij bij nader toezien en onderzoek midden een natuurlijke palmplanting zijn terecht gekomen, beginnen hun gezichten te glanzen en te blinken van tevredenheid. Dan, wat verder gekomen, neemt de eerste zo maar niet de eerste de beste tak van een of andere struik ter hand. Neen, zijn oog had hem allang ontdekt, met een kleine korte sprong staat hij naast een bepaalde struik, rukt er een heel klein stukje tak af en bijt er in, en proeft en denkt na. Eet hij het op? Voedt hij zich met hout? Zwijg! De anderen doen hem na, en plukken een blad, wrijven het kapot en ruiken er aan. Ja, knikken zij malkander toe, en glimlachen weer.
En zo voeren deze mensen hier een woordeloos gesprek, met hunne ogen, hunne handen en hun veelzeggend geglimlach, hier in dat woud, tussen dat groen van dit kleinere houtgewas door. En zij verstaan malkander zo. Gerucht kan ook van dieren zijn maar met zijn spraak verraadt zich de mens. Zij willen zich nog geen mens gebaren. Zij willen voorzichtig zijn en zwijgen. Zij verstaan malkander wel. Kijk, wat gebarenspel en zij gaan behoedzaam uiteen, en ieder neemt een richtinq voor zich uit, alleen de eerste, de schoonste blijft ter plaatse neergehurkt zitten loeren en luisteren naar alle gerucht en geluid. Vijf mensen gaan uiteen, hij strekt zijn verstand onder het woud daar uit. Laat hem maar doen, laat hem maar begaan. Van tijd tot tijd bootst hij het geluid van een of anderen vogel na. De roep gaat van hem uit, hij achtervolgt die zijn weggegaan en ieder hunner zendt hem zijn roep geruststellend terug. Och ja de mens! Het is een eigenaardig slim wezen. Hij weet zijn middelen wel te kiezen. Ik zeg u nogmaals laat hem gerust, laat hem maar doen.
Telkens hij geroepen heeft, komt het antwoord van wat verder. Het gaat goed. Goed! Hij wrijft zich van pret al op de sterke spierige dijen. Neen, maar het gaat goed. Goed. Hij zit van geluk daar stil voor zich uit te lachen, van geluk. Beweegt zijn lichaam niet? Zeker hij wiegt zachtjes met zijn hoofd en bovenlijf. Hij laat zijn tanden zien en grinnikt. Zijn witte, frisse tanden, midden dat blinkend gezicht. En ogen, mens, ogen.
O! wat 's dat. Een waarschuwend geluid. En bang. De lansen trillen al in zijn vuist, zijn hand tast reeds naar zijn mes, omvat reeds vast het schild. Weg, hij snelt vooruit! Neen, neen, de roep wordt weer geruststellend. Maar hij krijst een dringende kreet door de lucht: Voorzichtigheid! Hij vloekt. Ja, hij vloekt!
Het is maar een handvol mensen in het woud, en gans dit woud hier is vol verstandhouding.
Verstandhouding tussen dat paar mensen. Vijf; zes.
Verstanhouding tussen de dieren hier omtrent.
Met kwetterend gesnetter fladdert een vogel plots opgejaagd op de vlucht en aanstonds hoort men zijn waarschuwing herhaald, zich verder en verder verbreiden over het ganse woud. Dan wordt het weer rustig en haast stil.
Ergens op een der bomen zit er een aap. Een zwarte smoel met van die lange witte bakkebaarden. Een aap schijnt altijd één of ander ernstig op te nemen. Nu neemt hij weer een noot ernstig op. Zij zit in zijn hand gevat als een schat, hij kijkt er keurend naar, met open kennersblik, en knippert dan met de ogen. Knijpt de ogen toe, en bijt, in de noot. Zij is rot. Zij ontsteekt hem in een dwaze plotse woede. En waar hij daar op zijn tak zit te prutsen, staat hij nu verbolgen op zijn kromme benen op en smijt de noot waar zij maar vliegen wil.
Helabas!
Een der mensen sluipt onder zijn boom. Als een bliksem schiet de aap tussen zijn fladderende bakkebaarden naar boven, en onvermoed, daar wegen de kruinen door onder een wegvluchtende school van apen.
Kwek. Kwek. Kwek.
De man zit ze een tijdje na te staren, dan sluipt hij glimlachend om hun zotte buitelingen verder.
Men kan het woud niet ongemerkt betreden, de bodem ritselt waar ge trapt, het klein hout breekt waar ge gaat. Daar jaagt ge plots een dier op, een plotse schreeuw, een angstige gil, een waarschuwend geluid, en God weet hoeveel ogen u angstig en bang beloeren.
Het woud is als een mens; raak hem niet ongewaarschuwd aan, of hij springt op, bang als hij de mindere blijkt, dreigend en gevaarlijk zo hij de meerdere is!
Daar slaakt, die daar neer zit te wachten naast speer en schild, een nieuwe vreemde kreet. Niet meer 't geluid van een of andere vogel bootst hij na, maar het doordringend geluid van zijn warme menselijke stem schiet plots tussen deze boomstammen op; warm, hoog en helder.
De mensen komen op die stem blij en moedig toegelopen.
Eerst komt hun juichend geroep naderbij. De kring der mensen sluit nauwer en nauwer om de man, die daar nu groot en machtig rechtop staat, tegen een dikke boomstam aan. En daarna komen die vijf jonge mensen zelf maar naderbij, maar naderbij, met dat schoon en aangenaam geritsel van dor blad onder sterke voeten. Hun afzonderlijk gejuich wordt één stem, wordt één gezang, en daar zijn zij weer bijeen. Daar staan ze nu de zes jonge mannen in het woud en als ze zich bewegen dan trillen hunne lijven al van kracht en moed en leven. Zij groeten malkander met geheven lans en schild.
De mens is schoon in het woud, in de natuur.
Hun werd een taak opgelegd en ziet, zij hebben ze tot nog toe tot een goed einde volbracht. Zij zijn trots en van een grote, grote vreugde vervuld. Zij kunnen een hoogmoedig lachen niet bedwingen, zij lachen hun witte, frisse tanden bloot, zij slaan malkander met de brede handen op de rug. Zij heffen de wapens op, zij smijten ze driest op de grond en huppelen er gillend rond, grijpen ze weer beet en stormen met hun zessen, met groots gehuil vooruit Zij nemen bezit van dit woud, van deze plaats, van deze aarde.
Een hunner begint zacht te bewegen, te wiegen, met schouders en lendenen en hoofd, de wapens gaan nu op en neer.
Och ja, het zijn wel zes moedige krijgers in het woud, en misschien beloert hen van hier of daar de dood. God in de hoge hemel, maar hunne gemoederen kunnen de vreugde niet meer bergen. De vreugde maakt hunne lichamen tot een grote en sterke dans. Ieders lichaam wordt al te sterk vervoerd van een losbarstend geweld. Ach, wat driftige dans ontstaat daar plots.
Hunne zes stemmen worden een hartstochtelijk gehuil, een doordringend geluid onder de zware kruinen van het woud, de gronden daveren van hun machtig geweld.
Gekletter van wapenen en het doffere geklop der lansen op hun dwerghouten schilden.
Het wordt een zo wild bewogen dans.
Tot plots de zes tegelijk onverhoeds al hunne lansen, en voor één de grond in plof fen. Een korte knakke trap; de schilden rijzen tweemaal op en neer, een hoge, hoge kreet.
Het lied is uit.
De dans is uit.
Zij vallen hijgend neer, en zwijgen.
Geruisloos kruipt de eerste recht, grijpt zijne wapens beet en zegt: "Hier is het goed om wonen."
Het is Ekof'isako!
Ekofisako, zoon van Ekofomongo, ons opperhoofd.
Ekofomongo, zoon van Ekofo.
Ekofo, zoon.van Esako, de vader.
"Ginds," zegt hij, en zijn arm wijst naar de windstreek door zijn ginds bedoeld lijgt ons volk op ons te wachten.
"Ons volk," zegt hij "bant'akiso."
Bij dat "bant'akiso" drijven hunne gedachten weg naar hun volk. Zij zien hun eigen mensen.
Zij zien het kamp.
Zij zien hun opperhoofd.
Zij zien hunne vlucht, hun trekken, hun gaan, maanden en maanden. De ouderen verzwakken, zij gaven het op.
Toen sprong het jongere volk vooruit, wij willen niet meer trekken, wij willen een dorp.
Hier is het goed om wonen.
Wij komen naar hier.
Hier staat Ekof'isako, de zoon, de leider van de zes, en hij zegt dat hij deze plaats uitkiest om er te wonen.
"Wat hebt gij gevonden, mannen?" vraagt hij. Zij leggen zich gemakkelijk en vertellen wat zij hebben gezien.
De eerste was maar gegaan en gegaan en niets dan woud gevonden. Het wild sprong op waar hij daar ging.
Wild genoeg, zegt hij.
De tweede was maar gegaan en gegaan en niets dan goede grond van oude, oude tuinen gevonden, en een groeikracht.
Nooit gezien, zegt hij.
De derde was maar gegaan en gegaan en had niets dan moeras gevonden, maar hij schoof uit op de vis. Hij viel voortdurend om.
Vis genoeg, zegt hij.
De vierde, was de zoon van een smid. Ik ga hier smeden, zei hij kort. Hij was niet ver geweest.
Erts is er genoeg.
De vijfde: ik heb de stroom gezien.
De stroom!!
Ekof'isako is vervoerd opgesprongen, en hier zijn palmbomen roept hij uit. Wat ontbreekt er ons nog?
Ons ontbreekt hier niets, en deze gronden horen ons toe. Wij halen onze mensen en bouwen hier ons dorp.
Hij stampt op deze aarde en snuivend plant hij er nogmaals al zijn lansen in, en de makkers doen hem na, en over deze lansen heffen zij hun kleurloze schilden en reiken malkander zwijgend de hand. Dan laten zij hun schilden op de lansen zakken.
Zij laten hun wapenen hier.
Ekof'isako begint, dansend te zingen! Hijgend bezweert hij zijn geesten hier te blijven, en te waken over dit verbond.

"dat hij die die rake
een gruwelijke dood moge sterven."

De anderen zeggen hem dit na, maar dat is geen zeggen meer. Het is een dreigend gehuil en geschreeuw.
Nu komen hunne geesten hier en nemen van deze plaats hier bezit.
De geest is onzichtbaar, maar hij is hier aanwezig. Hij
is ene kracht.
De geest.
De zes worden stil, en vol ontzag!
De geest is hier. Hij blijft hier achter! Maar zij, zij gaan geluidloos heen, en behoedzaam, voorzichtig, maar vlug.
De geest wil alleen zijn.
Zij gaan.
Zij vangen de terugtocht aan! Zij gaan hunne mensen halen.
Hunne ouders, hunne vaders, hunne moeders, hunne vrouwen, hunne kinderen.
Zij zullen ze naar hier voeren, naar deze nieuwe goede plaats!
Hier zullen zij zich vermenigvuldigen en opnieuw leven als vroeger. Rustig, sterk, machtig en groot.
De kring ontsluit.
Het leven herbegint.
Daar steken wat lansen in de grond, daarover heeft de mens zes schilden gelegd. Daar onder leeft zijn geest.
De geest der mensen is al hier.
De kring ontsluit.
De mens is hier terug.
Het leven herbegint.
Het woud hier wacht. Nu stroomt de avond tussen zijn hout.
Dan komt de nacht, en het woud ontwaakt aan millioenerlei geluiden, monden, ogen, lichamen.
Het woud?
Het woud hijgt, van leven, van drift, van begeren, van baren en sterven, van leven en dood.
Het woud leeft in de nacht.

TWEEDE HOOFDSTUK

Hier liggen nu de mensen van Ekof'isako, zoon van Ekofomongo, het opperhoofd, dat al maar verder wou, al maar verder, al maar verder door, en dan weer verder.
Angst joeg zijn volk voor zich uit.
Zij dreven van het zweet. Hunne ogen vertroebelden. Zij kuchten schor en droog. Stonden zij stil, dan begonnen zij te bibberen op hun benen en moesten weer vooruit.
De vrouwen bogen door onder haar zware lasten. Een rythmisch gekreun steeg uit haar rangen op. De draagbanden snerpten door!
Een zwangere vrouw viel voorover, baarde en stierf.
Men ging maar door. s Nachts sliep men zo maar ergens.
Dag en nacht. Onweer, storm, zon.
Men ging maar door. Bos, moeras! Bos, moeras!
De kinderen! Zwijg, van de kinderen. Diers, schuw en angstig werden zij door de moeders omzorgd.
Men ging maar door.
Eerst gejaagd. Stom. Zwijgend.
Dan mekanisch, staag, zwaar hijgend en verbeten.
Dan moe, dan lui, tot men niet meer kon, niet meer wou!

Totdat het morren begon!
Het begon met een niets: een vrouw die struikelde en viel. Zij wou niet meer voort, zij wou niet meer op. Zij lag met haar linker wang ter aarde.
Ik blijf hier en sterf, siste zij.
Zij sloot de tanden opéén. Zij hield zich vast aan wat kruid.
Haar man smeet haar om. Niets te doen!
Hij rukte haar op en recht. Zij liet zich weerom vallen.
Hij vloekte en sloeg haar!
Het gemor begon. De vrouwen tegen de mannen. Het begon van voor, het liep naar achter als een venijnig vuur over de hoofden heen! Het tastte de mensen van Ekofomongo aan!
Hij stuwde de groep met zijn verwensen en vervloeken maar weer vooruit.
Toen men dit laatste zwaar moeras hier door moest, kwam Bompalaka hier de eerste boven.
Na hem zijne vrouw!
De vrouw Bokanjwas een smal, fiks ding.
Bompalaka heeft nog geen duizend meter droge grond begaan of hij staat plots stil. "Hum" doet hij, "hum"!
Het terrein zakt snel naar nog een moeras
Hij gaat naar links. Moeras!
Hij keert op zijn stappen terug! Ontmoet zijn vrouw.
Hij gaat naar rechts. Moeras!
Zij hoort hem plots vloeken tussen dat houtgewas.
Anko na o?
Wat is er, roept zij hem toe.
Nu komt hij woest uit het hout te voorschijn. Trekt zonder meer zijn mes! Begint te kappen.
Wat?
Hij begint zonder meer als een gek zijn mes in dat kort hout te slaan.
"Kuis dat hier op" zegt hij.
Met zijn hoofd haast tot aan de grond gebogen staat hij daar nu te kappen, en te zeggen dat hij niet meer verder gaat.
De vrouw ziet eens naar de zon. Het is nog geen avond.
Zij kuist. Zij kuist dat daar op. Zij kuist dat daar op, tot op de naakte grond. Bokanjwa, handig, gezwind, goed!
Zij zeggen enkele woorden. De vrouw en de man. Wat doen ze nu? Ze steken enkele stokken in de grond, leggen er wat stokken over, zij leggen er veel blaren over heen!
Zij bouwen zogezegd een huis.
Zij gaan er onder zitten.
Zij?
Neen, alleen de vrouw gaat zitten. Bokanjwa zit op hare mand. Maar Bompalaka gaat lang uit op de aarde liggen, hij legt zijn hoofd op een stuk hout.
Hij slaapt!
De eerste kleine groep komt aan!
Zij zien die twee daar. De vrouw zitten. De man slapen. Zij glimlachen eens. Zij vragen niets. Zij zeggen niets. Zij doen ook zo.
Zij bouwen zich een huis.
Zij gaan er onder zitten.
Dan komt een tweede groep, een derde en een vierde.

Het dorp ligt uitéén: men komt in groepjes aan. Een man met zijne vrouwen. Twee mannen met hunne vrouwen. Ten hoogste drie.
Dan komt: hoe wil ik haar noemen?
Dan komt een moeder van niemand meer! Vier kinderen en een man. Een man van niets. Een zeer arme man. Maar toch een man.
Zij verloor alles in de ziekte, man en kinderen.
Zij is wat er van haar familie overschoot. Zij gaat tegen een boom aanleunen, nevens haar ledige mand.
Met haar verstand is het niet meer wat het zou moeten. Zij mist. Zij kijkt eens in de mand, en lacht in haar vuist. Daar zet zij zich goed.
Een klein kind komt aan haar voorbijgekropen.
Zij kijkt eens schichtig rond en grabbelt naar het kind als naar een hond. Het kind slaat om en schreeuwt.
Een vrouw: Wat was dat? Waarom weent mijn kind? "Ik weet het niet."
De moeder zit daar naast haar mand. Daar is hier niets gebeurd. Zij haalt de schouders op. Zij glimlacht. Ja, maar met de mond alleen, want onder de versmadende blikken der vrouw worden haar ogen dof en donker. Zij buigt het hoofd. Zij is beschaamd.
De vrouw gaat weg; jaloers nijdig ziet de moeder haar gaan.
Maar hare ogen worden nat. Haar lichaam wak en week.
Het is of zij iets veel te dik naar binnen zwelgen moet.
Zij zucht. De tranen springen haar uit de ogen. Zij gaat liggen!
Woede. Nijd. Verdriet.
Een nieuwe grote groep lui komen uit het moeras geklommen.
Zij zeggen: "Zit gij hier zo?"
Als betrapt op iets dat niet mag springt zij vlug recht en wil heen.
"Neen", zegt zij, "maar ze bouwen hier hun huis." "Ha", zeggen ze.
"Ja," zegt ze.
Ze gaat weer zitten en frutselt aan haar mand. Men bouwt het nu vol huizen rondom haar. Midden dit alles zit zij daar nu. Zij zegt luidop:
"En mijne woning dan?"
Ze lachen eens om haar.
En dan komt het opperhoofd.
Dan komt Ekofomongo met zijne zoons en dochters, met zijne vrouwen, met zijn gevolg. Zij dragen al wat hij bezit. Zoveel. Zoveel.
Zij klimmen uit 't moeras. Het is een lange, lange rij volk, en zwaargeladen.
Hij steekt er met schouders en hoofd ver boven uit, en kan dus heel gemakkelijk zien wat daar voor hem nu is gebeurd.
Zijne.vrouwen geloven het niet! Neen, neen, zij geloven het niet.
Zij blijven een voor een wat achter. De een voor dit, de andere voor dat.
En haar gepraat valt stil. Der vrouwen gepraat valt stil. Ja! Ja! Stil.
Zo komt hij daar de eerste aangegaan. De meester gaat vooraan.
"Zit gij hier?"
"Ja", zegt ze, "ik zit hier!"
Ze lacht, ze kucht eens en is gevleid: de opperhoofdman heeft haar gezien.
Hij spreekt met haar. Zit gij hier, zegt hij en zij zegt, ja, ik zit hier.
Ach, zij is zo tevreden! Zij zal hem aanstonds vragen: waar is mijn woning?
Hij staat daar groot en sterk, met de benen wijdopen en hij ziet wat daar is gebeurd. Hij ziet de arme vrouw niet meer.
De vrouw klampt hem aan. Hij ziet haar niet. Hij ziet haar nog niet eens aan. Hij kijkt op haar nog niet eens neer. Een oude dorre vrouw en gans zonder familie. Hij wil haar zelfs zijn smaad nog niet eens laten gevoelen. Ziet zij dan niet, hoe hij daar op zijn beide sterke benen staat te beven, hoe zijn boezem hijgt, hoe hij daar staat te snuiven. Hoe hij van woede wordt vervoerd. Ontsika, ontsika! Laat mij gerust. Hij wordt gewaar dat hij moet spreken, dat hij iets moet huilen. Wie is hier de baas, zal hij vragen, wie is hier de Heer. Dan zal hij tussen de mensen springen. Leg hem hier aan mijn voeten, die dat hier heeft aangedurfd!
Zijn volk zelf kalmeert hem reeds. Hij kent zijn mensen. Hij weet nu, dat zoals ze daar nu zitten, ze voor niets of voor niemand bewegen. Zij zitten daar, bevend om de storm van woorden die hij over hunne hoofden zal loslaten te laten voorbijtrekken als een ijdele wind.
En toch, zwijgen kan hij niet. Kan een opperhoofdman zwijgen?
Een opperhoofdman moet praten. Hij moet laten horen dat hij een en ander te zeggen heeft. Laat het hem zeggen. Zeg het, Ekofo.
Ekofomongo zegt het.
Hij zegt een massa dwaze lelijke dingen, maar dat is niets.
Zijne eigen mensen denken bij zich zelf: "Wij zitten hier nu!"
"Zitten wij hier niet goed?" vragen zij malkander zo over de schouder heen.
Geroezemoes, gepraat
Sommigen spreken aldus. Anderen zeggen alzo. Men is het met elkaar niet eens, de meningen blijken verdeeld te zijn.
Men begint elkander "zwijg" en zo toe te roepen. Praten. Praten. Praten.
Dan maakt Ekofomongo zich weer dik, en schreeuwt dat de aderen in zijn dikke vette hals er van zwellen. "Valt dood!" huilt hij.
"Hi, hi, hi," gilt de vrouw.
En gans het dorp begint te gichelen en te lachen, en dat windt Ekofomongo dan weer meer op. Zijn ogen puilen uit en hij schuimbekt.
"Het is hier slecht! Het is hier zeer slecht. Wij zullen hier uitsterven."
Op dat woord wordt het weer stil. Sterven fluistert er ergens iemand. Sterven.
"Wij zullen hier allen sterven. Dat moeras hier ligt veel te dicht."
"Het stinkt."
Eenieder denkt: zwijg nu toch over sterven; wie roept er nu de dood. Wie vernoemt de dood bij hare ware naam.
Ekofomongo zwijgt.
De moeder van niemand meer komt voor haar heer en meester staan. Zij herhaalt zijn eigen woorden, dat moeras hier ligt veel te dicht. Het stinkt, haast met de lippen alleen, zonder geluid, met de lippen en de tong.
Zij gaat weer zitten.
Men ziet haar aan.
Zij legt de hand aan haar mond.
Zij is voorzeker zot.
Nog een?
Ja, nog een.
De mensen van Ekofomongo bouwen zich een huis. En of er niets was gebeurd zit de meester daar bij toe te zien. Hij zegt zelfs hier en daar een leidend woord. Zoals "Zo, ja, zo." Een "daar, ja, daar". Enzovoorts.
Overheid heeft van alles verstand. Zelfs van het minste.

De zoon Ekof'isako is naast zijn vader komen zitten.
"Waar bouwt gij" vraagt de vader.
"Ginder", zegt de zoon.
"Gij zijt de laatste toegekomen."
"Ja".
Stilte.
"Wat zei die vrouw van dat moeras?"
"Zij is zot."
"Zot?"
"Ja."
Stilte.

Zo zijn ze nu tot hier geraakt, en in deze toestand.
Eenieder zit onder zijn eigen onderdak, en daar schiet ene vrouw over, daar is er ene te veel. Niemand haalt haar aan, niemand zegt "zit hier bij mij" of "kom bij ons nu wonen", neen, neen, niets van dit alles.
En het gesprek van vader en zoon valt in stilten uiteen.
Wat is hier gebeurd?
Hier is niets gebeurd. Wij zitten hier zo maar. Wij zijn een beetje moe. Wij zijn een beetje op. Laat ons gerust.
Maar de jonge mensen zijn niet moe.
Zijn zij niet moe?
Neen, zij zijn niet moe.
Bompalaka die de eerste ginds was weggegaan en ook de eerste hier was aangekomen, zegt nu luidop dat hij nu niet meer wist waar naartoe. Nergens is het goed. De aarde is niet goed. Dààr is moeras en dààr is moeras Daar gaat de zon des morgends op, en daar gaat zij des avonds onder.
En aan beide zijden, vraagt hij nu!
Hij wacht op antwoord van een of ander man.
Niemand die het hem geeft. Niemand die het hem geven kan. Zijn zij kruiselings over deze gronden gegaan. Hebben zij soms dit stuk aarde doorzocht van achteren naar voren, en dan dwars er doorheen. Ach wat, toen gij lieden nog in dat moeras laagt te ploeteren was Bompalaka met de zaak hier klaar.
Hij zat daar of hij een geheim in zich wegdroeg.
Hij versteekt zijn mes. Hij steekt het goed en wel in zijn gordel. Dan geeft hij zelf het antwoord.
"Aan beide andere zijden, nog en nog moeras."
Hij glimlacht flauwkes.
De moeder van niemand meer, die woont nu zo wat overal rond. Zij doet nu of ze iemand zoekt, die niet heel ver weg kan wezen. Zij kijkt eens over de aanwezigen heen, en als dezen samen zeggen:
"Dus overal moeras,"
Dan herhaalt zij deze woorden, een, twee, driemaal, en gaat dan heen. Zij verdwijnt.
Een heel oud man zegt nu:
"Dus overal moeras, dus hier ook al geen tuinen."
"Geen tuinen," zeggen zij".
Geen tuinen zeggen zij. Geen tuinen, dus geen eten.
En allen zeggen nu
"Dan moeten wij nog verder. Dan moeten wij weer voort. Wat hebben wij dan toch misdreven, dat ons dit alles overkomt?"
Het gesprek nu breidt zich uit.
Het loopt van huis tot huis, van mens tot mens, van groep tot groep, tot het de oren bereikt van Ekofomongo, het opperhoofd.
Het wordt om zo te zeggen een publieke vergadering, maar ieder blijft te huis. Men ziet malkander niet. Zo is men ook veel stouter en spreekt men zijn gemoed vrij uit.
Men praat, men praat.
Ekofomongo luistert maar, en op zijn gezicht is het hem zeer goed aan te zien of het hem aanstaat zo neen, dan ja.
Het loopt op tot een dwaas en wild gesprek, men luistert naar allen en naar niemand, en midden dit geroddel en geharrewar, springt plots de zoon Ekof'isako op en zegt:
"Geef mij eens vijf gezellen. Gij lieden, ik zeg u, blijf gij hier. Wij zoeken u een beter oord."
Wat iedereen reeds had gedacht is nu gezegd.
Ekof'isako gaat weer zitten.
Een instemmend gegrol geeft hem gelijk. Hij duidt zijn mannen aan.
En plots begrijpt Ekofomongo: dit plan is buiten hem om gemaakt.
Hij zoekt iets om er tegen in te brengen.
Hij gaat bij zijne vrouwen zitten.
Ekof'isako lacht.
Dan komt de donkerte, de stilte en de rust.
Dan komt de nacht.
Des anderendaags zijn dan de zes van hier vandaan gegaan.
De rest bleef hier.
Men wacht hier nu reeds dagen, dagen. Men is reeds ongerust. Niemand zegt het.
De middag zoemt over 't kamp. Men hoort de peulvruchten aan de bomen barsten in de zon. De meeste mannen zijn op jacht.
Op jacht gaan, zogezegd. Zij zijn de zes gezellen tegen.
De vrouwen liggen daar ergens.
De vuren gaan uit.
Iemand vist in het moeras, men hoort hem water uit de putten gieten... kwats... kwats... kwats...
Dan hoort men weer niets.
Niets.
En plots, zo maar, zonder oorzaak of reden, zou men zeggen, werpt zich Elema, Ekof'isako's vrouw, zo lang en zo groot als ze is over de slaapmat heen, en begint te jammeren en te klagen.
Zij sleurt haar lichaam over de grond heen.
Zij rolt zich in het zand.
De vrouwen schieten toe, men krijgt haar kalm, men krijgt haar stil.
"Wat scheelt er zuster?"
Ekof'isako's moeder, de vrouw Ilongya, neemt haar van de grond; zij gaat met haar op de slaapmat zitten, streelt haar lichaam, armen, dijen, hoofd en borst.
Elema.
Als men hoort dat het is van vrees om en verlangen naar Ekof'isako, haar echtgenoot, gaan allen zwijgend en stil uiteen.
Zij lag hier te slapen, zegt Elema.
Zij droomde van hem, ze zag hem gaan, lopen, naar de wapens grijpen.
Zij zag hem sterven.
De onrust is daar weer.
Een droom kan leugen zijn. Een droom kan ook waarheid wezen. Wij moeten wachten.
De mannen komen één voor één van 't bos terug. Zij leggen pijl en boog ergens, en gaan zwijgend zitten.
Ineens is de moeder daar weer. Waar is zij geweest. Waar komt zij vandaan. Als men haar ondervraagt brengt zij er niets dan wat brabbeltaal te weeg.
Haar ogen staan dof en moe.
Zij valt op hare onafscheidelijke mand neer en schreit, maar wat ze praat kan niemand verstaan.
Midden in de nacht slaakt zij een wild geschreeuw en vlucht het woud in.
Zij is van de geesten bezeten.
Laat ze maar doen! Men moet alles laten gebeuren! Wij weten niets! Niets. Maar de onrust is daar weer en de angst. Praatjes komen los. De tong doet weer haar werk. De vrouwen der afwezigen zoeken malkander op. De zes families koeken samen, zij zonderen zich af. Maar de andere zijn op hare hoede.
Achterdocht!
De vuren doven des nachts niet meer uit. De kinderen mogen niet meer uit. Men eet slechts spijzen door eigen hand bereid.
Men wordt opvliegend en bits.
En ineens is daar weer een nieuwe nkanga, een nieuwe tovenaar, hij is van onder tot boven geverfd, kruiden en planten sieren zijn lijf, en zijn dof belletje gaat, gaat.

Hij danst tussen de hutten heen, hij zingt de handen ten hemel geheven en hurkt dan zwijgend neer!
Een vreemde dolle macht zweept hem weer op. Dat is geen zingen meer. Het zijn kreten van angst en pijn.
Plots staat dat lichaam strak en stijf gestrekt. Het staat daar als een stenen beeld.
dat beeld, ,ze komen."
"Ze komen!" huilt dat beeld, "ze komen".
De tovenaar slaat ruggelings achteroverliggen. Hij blijft liggen.
Geen mens verroert.
De geest is ons nabij.
Zij zeggen dat de zes zullen komen.
De geest is ons ge nadig.
En dagen nadien ontstaat er plots een woest gehuil aan het verste uiteinde van het dorp.
Daar zijn ze nu! De zes zijn daar.
Door stormen gejuich breken zij zich baan. Vrouwen werpen zich aan hun voeten. Moeders leggen kinderen in hun spoor.
Een oud vrouwke knielt bij een voetafdruk in het zand en schreit en zingt de lof van haar weergekeerde zoon Bokema-o! Bokema-o!
Zij groeien onder de jaloerse blikken der thuisgebleven jonge mannen.
Ach ze zijn zo groot, zo machtig, zo alwetend.
Zij dragen het lot van eenieder in de hand.
De nkanga komt hen tegemoet. In vol ornaat zingt hij hun lof. Hij danst voor hen.
"Heeft de nkunga hunne mensen bedrogen?" vraagt hij.
"Neen!" huilt het volk.
Zij gaan tot voor Ekofomongo!
Die zit daar! Hij is het Opperhoofd. Hij wenkt de mannen nabij te komen. Hij ziet Ekof'isako, die niet groet, niet kucht, maar daar blijft staan, ach, en zo groot, zo sterk, zo machtig en zo schoon.
Ekofomongo kleurt.
Hij is bang voor die zoon: het wordt tijd Ekofomongo dat ge gaat, dat gij verdwijnt. De vader ziet zich zelf in de zoon. Hij is aan hem gelijk. De kracht van de zoon groeit aan, de kracht van de vader neemt af. De hand die de vader Ekof'isako biedt schudt lichtelijk, zij beeft.
De zoon denkt nu: mijn vader is ziek.
Hij rukt recht en heet zijn volk te zwijgen. Zijn groots geluid overheerst de roes.
Daar is Elema, en haar blik verlaat Ekof'isako niet, en al de vrouwen zien hem daar staan, ach wat een man.
Ook dat ziet Ekofomongo. "Zwijgt!" huilt hij.
Zwijgt zegt het woud. Zwijgt. Zwijgt. Men zwijgt.
De geluiden van het woud drijven nu over het kamp en blijven daar hangen, de geluiden van vogels, van krekels en bomen. De zon laait over onze hoofden, en in onze hutten is ons vuur, en we zijn hier alle te samen, geef ons nsango, geef ons nieuws".
Ekofomongo strekt nu de arm naar de zes mannen uit en wil spreken, maar Ekof'isako springt vooruit: "Bandoi!" roept hij en dat wil zeggen: vrienden. Hij ziet het krikkel gebaar zijns vaders niet. Een schielijk vuur verlicht zijn blik. De ogen der vrouwen hebben hem opgehitst. Vervoerd vaart hij uit, en vertelt hunne reis. Bandoi, wat al gevaren hebben wij getrotseerd, wat al moeilijkheden hebben wij doorstaan. De Heer is ons genadig geweest. Wij hebben de wegen begaan die hij ons opgaf. Het wordt een gloeiend schoon verhaal. Zes helden zijn van dit kamp hier uitgegaan. Zes helden keren in de schoot hunner families weer.
Ekof'isako e! huilt er een vrouw.
En dat is zij die hem gedragen heeft, gebaard, gevoed en gewonnen. Het is de vrouw Ilongya die dat roept, Ilongya, zijne moeder.
Ach ja, nu is zij beschaamd. De mensen zien haar aan.
Zij knabbelt met haar tandeloze mond.
Doch andermaal verheft haar zoon de stem:
"De plaats die ik u heb uitgezocht", zegt hij, "de plaats waar ik u zal henen voeren. Mijne vrienden, zij schiet in niets te kort."
Hij beschrijft haar heerlijkheid en vruchtbaarheid met de schoonste en aangenaamste woorden die een mens ooit sprak.
Ach neen, de woorden die zo krachtig en schoon van hem nu uitgaan. Zij zijn niet ijdel. Zij worden zo maar niet, door de eerste de beste windruk weggedragen om te sterven in het woud als een ijdel gerucht. Zijne woorden bereiken ons oor. Zijn geluid daalt als iets zoet in ons gemoed.
Ekof'isako's woorden verblijden ons.
"Wij zijn de dood ontvlucht!"
En ziet onze redder staat daar voor ons.
Dat nieuwe lied ontstaat daar plots. Het wekt Ekof'isako tot een machtige dans van kracht en moed en leven.
Ekofomongo kruipt er onder ineen!

"LONGWANGU DE SMID"  [LONGWANGU, LE FORGERON] / Alfons Walschap

Dietsche Warande en Belfort 38(1938)10,838-865
Celen V., Het letterkundig werk van Alfons Walschap, De Sikkel, 1952, p. 89-121

Texte préparé et présenté par H. Vinck, 14 août 2002

PRÉSENTATION

1. Résumé

Le père de Longwangu, forgeron par la grâce des ancêtres et des esprits, défie Bokango et prend ses deux femmes. En échange il lui apprend l'art de la forge. Ceci est le début d'un mauvais sort qui pèsera sur sa postérité. Son fils Longwangu n'a pas d'enfants avec ses 5 épouses. Arrive un jour un missionnaire, blanc, dans le village de Longwangu. Il se sent attiré et voudrait expier les actes d'orgueil de son père. Mais sa polygamie le met en opposition avec la doctrine prêchée par le Père et son catéchiste Johannes. Les villageois aussi rejettent la prédication du missionnaire. Jusqu'au moment où Longwangu comprend que c'est à cause du désir de son père pour la polygamie que le mauvais sort s'est abattu sur la lignée. Se convertir à la monogamie pourra peut-être le délivrer de cette malédiction. Il commence alors à s'écarter de ses devoirs traditionnels envers ses épouses. Il ne les approche plus. Quand elles sont infidèles, il ne les punit pas, mais les conseille. Les villageois ne le rejettent pas, à cause de sa fonction essentielle dans la communauté, mais le considèrent dorénavant comme un original. Le missionnaire respecte l'homme dans l'indigène, quoi qu'il arrive et se tient à l'arrière plan. Dans son désarroi Longwangu cherche conseil chez le catéchiste Longwangu, qui lui-même a ses doutes et reste respectueux envers les traditions. Finalement Longwangu se converti à la monogamie et choisit sa première femme pour son mariage religieux.

2. Critiques littéraires

(1) Auteur anonyme (A. BURSSENS?) dans Kongo-Overzee 1(1934-35)191-192:

"Alfons Walschap, M.S.C., die thans te Flandria in het Tshuapa-district verblijft, heeft in Dietsche Warande en Belfort, Dec. 1933, een fragment van een Kongoleesche novelle laten verschijnen. Het stuk, dat hij "Bolalimai" heeft geheten, is om zijn wondere stijleffecten door literatuurkenners zeer opgemerkt geworden. Het is van een vaart en plasticiteit, die maar zelden huns gelijke in werken van dien aard vinden. Onze koloniale literatuur en onze Nederlandse literatuur überhaupt, zou er beslist bij winnen indien de schrijver er kon toe komen de hele novelle - of is het een roman?- te publiceren. (…) Algemeen wordt verwacht dat Alfons Walschap op zekeren dag ons met een Kongoleeschen roman zal verassen zoals zijn broer ons met Adelaide, Eric, Carla en vooral Trouwen verrast heeft."
["Alfons Walschap qui séjourné actuellement à Flandria, dans le District de la Tshuapa, a publié dans Dietsche Warande en Belfort, décembre 1933, un fragment d'une novelle congolaise. La pièce qu'il a appelée "Bolalimai", a été très remarquée par les critiques littéraires pour ses effets de style merveilleux. C'est d'un élan et d'une plasticité, qui ne trouvent que rarement leur égal dans des œuvres pareilles. Notre littérature coloniale et notre littérature néerlandaise tout court, y gagneraient certainement si l'auteur pourrait publier la novelle (ou est-ce un roman?) entière. (…) généralement on attend que Alfons Walschap nous surprendra un jour avec un roman colonial, comme son frère nous a surpris avec Adelaide, Eric, Carla et surtout avec Trouwen". ]

(2) Vital Celen, Nederlands letterkundig werk in verband met onze kolonie, Zaire 1948,391-406:

"Walschap de grote belofte": "Als ik nu de eindafrekening maak behoud ik als saldo: Tropenwee en de verhalen van Alfons Walschap en Jef de Pillecijn" (p. 406) ["Walschap, la grande promesse". "Quand je fait maintenant le décompte final, je reste avec le saldo suivant: Tropenwee et les novelles de Alfons Walschap et Jef de Pillecijn."]

TEKST / TEXTE [en néerlandais]

Tekst uit: Celen V., Het letterkundig werk van Alfons Walschap, De Sikkel, Antwerpen 1952, p. 89-121.

LONGWANGU DE SMID

I

Longwangu is de beste smid van gans de wereld.
Hij zelf heeft het smeden van zijn vader, Bondembe. Bondembe leerde het bij zijn eigen vader, Lokofa. Lokofa leerde het bij Monjembo, Monjembo, bij Boyenge, en zo altijd maar voort tot men bij de eerste smid der mensheid geraakt, de smid Nkema genaamd. Deze had het van de geesten zelf. Zijn aandenken leeft nog onder ons voort. In een onzer grote dansen, de dans der smeden genaamd, wordt zijn naam nog voortduren vernoemd. De man met de Iongombe,de man Bolongo, zingt nog voortdurend over hem, over de smid Nkema. Ach, neen, Nkema is geenszins vergeten, hij leeft nog voort onder ons. Een zekere nacht werd hij door een wonderbare stem in het woud gelokt. Hij vertoefde er vele dagen en nachten. Toen hij echter weer in ons midden verscheen, kon hij smeden. De man Nkema kon smeden. Hij nam wat ijzerertsen uit de aarde, smolt die tot een gloeiend vocht, en het eerste tuig dat hij vervaardigde was een mes. Wij waren in het bezit van het mes.
Die geesten wonen in een bron, die warm en dampend water ter wereld brengt. Dit is heel vreemd, men wordt er bang: men bevindt zich in het rijk der geesten. Het water van die bron wordt er warm en heet in gestookt door de geesten der smeden, die er in wonen. Zij voeren daar hun schone en nuttige ambacht uit. Men kan dat kloppen heel goed horen. Naar deze bron werd Nkema heengevoerd door de geheimzinnige stem, die hem diep het woud inlokte. Deze stem had voor eigenaardigheid dat zij tot geen lichaam behoorde, zij was alleen maar een geluid aan het oor van de man Nkema.
"Nkema."
Nkema draait zich om: wie roept me daar.
"Nkema," zegt de stem. Nkema ziet niemand. Dit overkwam hem tot viermaal toe.
Het schiet hem plots te binnen hoe meerderen van zijne medemensen, de een of andere dag met deze stem hadden te doen, en er absoluut geen baat bij vonden naar die stem in het geheel niet te luisteren. Sommigen werden ter plaatse gestraft, werden van onzichtbare handen mishandeld. Anderen werden van de spraak beroofd. Enkelen stierven.
Nkema staat vol schrik recht, en ofschoon hij het niet waagt dit te heproeven, voelt hij, dat hij aan haar geweld niet kan weerstaan.
Zij gaan samen weg, Nkema, en de stem, door het woud, door het moeras, en een verlaten dorp. Nkema kan zich niet herinneren dit dorp ooit gezien te hebben.
"Kom". Nkema komt.
"Zit neer". Nkema zit neer. "Sta op." Nkema staat weer recht.
"Kom." Nkema komt. En zo tot men die bron bereikte.
"Zit neer en wacht."
Nkema zet zich neer, wacht. Hij ziet de Bron. Hij ziet dat water dat daar warm en dampend ter wereld komt.
In de bron hoort hij voortdurend gehamer en geklop. Hij is doodvermoeid, flauw van honger en dorst, zijn verstand werkt niet meer, hij is in de macht der geesten, en hij wordt duidelijk gewaar dat hij uit eigen krachten niets meer kan te werk stellen, alleen de kracht der geesten houdt hem recht.
De zon valt achter het woud: avend. Het wordt donker. Midden in de nacht begint die wonderbare bron vervaarlijk te bruisen, en te stampen. Geesten duiken met groot ihisbaar uit die dampen op, zij nemen Nkema in hun midden, en wijden hem in, in het geheim der smeden. Zij tonen hem de aarde die ijzerertsen in zich bevat, leren hem smelten, zuiveren, koelen. Zij leren Nkema smeden, en als hij het kon, voert de stem hem naar huis, naar zijn geboortedorp.
Hij komt daar aan, mager, moe en ontdaan, met iets wilds en vreemds in de ogen. De krachten van de geesten zijn over hem vaardig geworden.
Eerbied voor deze man. De geesten hebben hem aangeraakt. Hij is van de geesten bezeten. De geesten hebben een onzer kinderen uitgezocht, om zich over ons te ontfermen in een gewichtige zaak. Zo zongen de mensen die rond Nkema waren.
Dagen was het een zwoegen en sleuren. Nkema werkt aan ongekende, ongeziene dingen hier op aarde. Allerlei had hij van zijn verblijf in het woud meegebracht. Hij zwijgt, doet geweldig en fier.
Plots gaat er een groot gejuich op.
Hij smeedt, en of de mensen, daar nu alles van begrijpen, of niets, Hij smeedt een mes. Met dat mes, het eerste mes ter wereld, voert hij een aans uit tot hij er bij nedervalt.
Een van de volgelingen van Nkema werd door ons gevangen genomen in de oorlog van Nsombola. Iemand hunner had de vrouw van Nsombola tot zich genomen. Oorlog. Nsombola roept zijn mensen bijeen ten strijde. Onze mannen trokken op, en één hunner vond een vijand verstoken in het houtgewas. Hij wou hem doden met de lans. "Spaar mij" riep hij uit, neem mij gevangen, want ik kan smeden, ik zal u gewillig zijn."
Het was nog een knaap, maar hij smeedde als een wonder. Terug in het dorp vertelde hij wie hij was. Zijne mensen boden hoge sommen om hem terug te krijgen. Wij wilden niet. Wij wilden de smid.
Hij bleef bij ons. Zijn meester bezorgde hem ene vrouw. Zij baarde hem een zoon. Deze groeide op en als zijn vader dood was, smeedde hij ons gerief. Hij huwde. Weer een zoon. Zo kregen wij doorzicht in het plan der geesten. De zonen van Nkema brachten ieder slechts één zoon ter wereld een kind van het mannelijk geslacht. Om het ambacht voort te zetten. De vader stierf maar daar was telkens een zoon om het geslacht der smeden voort te zetten, hier op aarde.
De mens echter is maar een mens, iemand van hier vandaan, niets minder, maar ook niets meer. Hij is wispelturig en dom.
Hij is onder andere nooit met een getroffen regeling tevreden, neen, hij moet daar tegen ingaan, hij moet het tegenovergestelde beproeven. In zijn grote dwaasheid gaat hij tegen de orde in, die de geesten bepaald hebben. Zo is zijn aard. De mens is niet opstandig van aard, hij is wel dom. De vader van Longwangu bijvoorbeeld wat doet hij?
Hij vergeet dat hij een slaaf is, dat hij het reeds tot enkele vrouwen gebracht heeft, dat hij als een, die van de geesten is getekend, door ons aldus met eerbied en grote vreze wordt behandeld. Van al de vis die onze vrouwen uit ons moeras hier opdabben, heeft hij toch ruim zijn deel. Van al het wild, waarmede wij van de jacht terug komen, is een groot gedeelte voor hem. Hij is met zijn lot niet tevreden. Hij kan het met zijne eigene vrouwen niet meer gedaan krijgen. Hij zet zijne zinnen op de twee vrouwen van de man Bokanga. Bokanga nu verlangt van Longwangu's vader de stiel te leren.
"Geef mij de twee vrouwen die ik van u verlang."
"Leer mij smeden."
Bokanga leert smeden.
Longwangu's vader neemt de twee vrouwen, hij verkoopt de schone kunst der geesten, het eigendom zijns vaders, het geheim der familie, voor twee vrouwen van de man Bokanga.
Wat is nu het gevolg van die gruwelijke daad?
Wat zijn zoon Longwangu betreft, niets dan schande, groot onheil.
Longwangu kan nog niet eens kinderen ter wereld brengen, vijf vrouwen en geen enkel kind. Hij is de eerste smid zonder zoon. De straf van Longwangu mag niet gering genoemd worden.
Daar zit hij nu.
Het werk zijner handen wordt nutteloos en zonder zin. De bedrijvingen van zijn verstand hebben geen de minste betekenis meer. Daar is geen uitkomen aan, geen verzetten tegen. Draag uw lot, uw leed, uw straf.
Messen, lansen, punten voor pijlen, met of zonder weerhaken, klokken, ja, ja, niets minder dan klokken, groot en klein, smeedt hij voor mekaar, dat het een genoegen is voor oog en oor, hij smeedt het uit dat onogelijk ijzererts, maar wat zowat aan iedereen is gegeven, die tot het mannelijk geslacht behoort, namelijk een kind maken, zichzelve vermenigvuldigen, neen, dat is hem niet gegeven die schande is hem niet gespaard gebleven.
En nu komt Longwangu recht in zijn smidse, hij neemt met beide handen een der dwarsstokken van het dak vast, geeft er een ruk aan, en het is of hij dat ding daar wil omlaag halen. Hij is zo groot en sterk, en machtig. Maar het is alles om niets, het is alles nutteloos. Met mij gaat de stiel dood.
Soms denkt hij er aan, dat hij de gunst der geesten misschien zou kunnen herwinnen, door Bokanga te doden.
Hij stelt zich dit voor.
Longwangu scherpt zijn mes, neen, zijn kleinste en dunste lans, hij stoot ze Bokanga in de linker zijde.
Een wrede wellust doorstroomt hem van onder tot boven.
Bokanga zakt ineen, reutelt, sterft.
Longwangu verwekt kinderen. Een zoon. De stiel leeft voort. De geesten zijn bedaard. Het leven wordt weer goed. De man van ijzer en van vuur, de man van messen, lansen en klokken zit daar weer in ere hersteld.
Ja, als dat eenmaal kon gebeuren!
Het is slechts droom.

II

Een zekere middag overkomt Longwangu het volgende.
Daar staat een blanke nevens hem, een fafa, een pater.
Ik zat daar: schrik en denken, hoe geraak ik hier nu vandaan. Ik denk: nu spring ik recht en vlucht. Ik kon niet. Hij hield me zitten. Met woorden, met daden? Hij zag me aan, mijn benen werden zwaar, werden loom. Daar ging een kracht van hem uit en die kracht belette mij op te staan.
De pater groet me.
Ik groet de pater.
Het heeft een goed verloop.
Een hele hoop jonge mannen komt zingend het dorp binnen gedraafd, zij zijn ganselijk bezweet en blazen. Zij dragen een ontelbaar aantal koffers, en die behoren de pater toe. Aan iedere koffer zit een slot. Die koffers zijn van ijzer, ze zijn niet gesmeed.
De smid en de ijzeren koffers!
Smid zijn, ijzer zien, en er niet durven aan voelen, niets durven vragen!
Longwangu zucht, gaapt van verlangen, van begeerte.
Smid, kunt ge zulke koffers maken?
De smid heft hulpeloos de handen op, neen dat kan hij niet. Hij zit daar klein en vernietigd tussen die koffers.
Zo nederig had Longwangu zich nog nooit voorgedaan. Zo diep was hij nog nooit vernederd geworden. Hij had nog nooit voor zijns gelijke gestaan en voor wie stond hij daar nu?
Maar om toch maar even te laten doorschemeren, wat of zijne eigene onkunde hier op aarde had weten tot stand te brengen, haalde hij een fonkelnieuw en blinkend mes te voorschijn, en liet dit prijken op zijne handen.
Wie heeft dat gemaakt?
Ik zelf, met mijn eigen handen, met mijn eigen verstand.
De pater zegt, dat hij verwonderd is om Longwangu's kunde, hij prijst hem. Zo een mes zegt hij, heeft hij in de streek nog niet gezien. En ja dat kan Longwangu heel goed geloven. Wie zou hem dat nadoen, dat zou hij graag uit een of andere mond vernemen.
En zo staan ze daar nu tegenover elkander, twee groten der aarde, de smid, de man van ijzer en vuur, en de pater de man van de koffers.
De mensen die dat zien en niet weten waar zij het hebben! Zij wisten met hun verbazen geen blijf. Zij stonden daar van opwinding te trippelen. Longwangu zag dat wel, maar ze mochten het wel zien dàt hij daar met een machtig man staat te praten. Hij zet de handen in de heupen. Daarna gaat hij op de pater toe, met zijn hand raakt hij diens baard aan, onkona? vraagt hij, en dat wil zeggen, wat is dat? Lole, een baard.
Nu wordt het een der vrouwen te machtig, Longwangu,
De smid en de ijzeren koffers !
Smid zijn, ijzer zien, en er niet durven aan voelen, niets durven vragen!
Longwangu zucht, gaapt van verlangen, van begeerte.
Smid, kunt ge zulke koffers maken?
De smid heft hulpeloos de handen op, neen dat kan hij niet. Hij zit daar klein en vernietigd tussen die koffers.
Zo nederig had Longwangu zich nog nooit voorgedaan. Zo diep was hij nog nooit vernederd geworden. Hij had nog nooit voor zijns gelijke gestaan en voor wie stond hij daar nu?
Maar om toch maar even te laten doorschemeren, wat of zijne eigene onkunde hier op aarde had weten tot stand te brengen, haalde hij een fonkelnieuw en blinkend mes te voorschijn, en liet dit prijken op zijne handen.
Wie heeft dat gemaakt?
Ik zelf, met mijn eigen handen, met mijn eigen verstand.
D ater zegt, dat hij verwonderd is om Longwangu 1 s kunde, hij . Zo een mes zegt hij, heeft hij in de streek nog niet gezien. En ja dat kan Longwangu heel goed geloven. Wie zou hem dat nadoen, dat zou hij graag uit een of andere mond vernemen.
En zo staan ze daar nu tegenover elkander, twee groten der aarde, de smid, de man van ijzer en vuur, en de pater de man van de koffers.
De mensen die dat zien en niet weten waar zij het hebben 1 Zij wisten met hun verbazen geen blijf. Zij stonden daar van opwin'di te trippelen. Longwangu zag dat wel, maar ze mochten het wel zien dàt hij daar met een machtig man staat te praten. Hij zet de handen in de heupen. Daarna gaat hij op de pater toe, met zijn hand raakt hij diens baard aan, onkona? vraagt hij, en dat wil zeggen, wat is dat? Lole, een baard.
Nu wordt het een der vrouwen te machtig, Longwangu, roept zij. Eerlijk gezegd, zij kon er niet aan doen, zij was heel beschaamd, maar nu was het te laat. De mensen lachen om haar, "mo we" zeggen ze, en stoten haar aan. Eerst deed ze zo iets van: laat me met rust. Dan was het of ze zich zou gaan kwaad maken. Daarna werd ze wederom van schaamte vervuld. Het slot was dat ze zich achter één van de naastbij zijnde huizen ging verbergen.
Zo'n drukte bracht Longwangu daar in zijn eigen dorp te weeg !
Het werd hem zelfs gegeven zijn doodsvijand, met name Bokanga, daar tussen de rest der mensen te zien staan, ja, grauw van jaloersheid en verkropte nijd.
Het is niets, die man bestaat niet.
De pater was vergezeld van een zekere Joannes, men noernde hem katechist. Zij waren malkander zeer genegen. Hij leek zo wat een helper van de pater te wezen, want het was voortdurend van, pater dit, en pater dat.
De man had niet stil gezeten, want daar stond hij nu drijvend in zijn zweet, en trachtte de mensen te doen gaan zitten.
Dat neerzitten dat ging nogal.
Daarna bad hij om stilzwijgen.
Dat gaat zo maar niet.
Zwijgen roept hij.
Als Hij dan eindelijk een betrekkelijke stilte verkregen had, hield hij tot de mensen daar tegenwoordig een toespraak, waarin hij de pater voorstelde. Wie is de pater vraagt hij, is hij een man aan ons gelijk, is hij een man aan de rest der blanken gelijk?
Joannes zegt van niet.
Hij is aan geen gewone sterveling gelijk, roept hij uit, hij is een man ons van God zelve toegezonden, zijne taal is gelijk aan de taal van God, zijn woord is het woord van God, zijn leer is de leer van God zelve, Hij is een man van God.
Hier houdt hij even op, hij knippert met de ogen, en terwijl hij de oorsprong en het doel, de komst van de pater nog wat duidelijker staat te maken, bemerkt Longwangu dat hij zo dicht bij de man Gods is gezeten, dat hij weer bang wordt. Een man Gods, neen, dat had hij niet geweten. Had hij niet in alle eenvoud daar met Longwangu staan praten. Heeft hij hem niet vertrouwelijk op de schouders geklopt, hoe kon hij dan in de verste verte vermoeden dat die man van God afkomstig was Longwangu wordt bang.
Longwangu wil weer weg.
Het schiet hem te binnen hoe zijn vader de geesten vergramde, hoe hij, Longwangu, nu boet voor dat kwaad, voor de overtreding zijns vaders. Hij bedenkt hoe hij van de geesten geslagen en gestraft, zich thans aan een van God zelve getekende, heeft vergrepen. Hoe hij hem als een gelijke heeft behandeld. Hij kan de gevolgen van zijne gruweijke daad niet overzien. Hij voelt zich verdwijnen in eigen nietigheid. Zijn ingewanden krimpen ervan ineen. Nieuwe straffen staan hem te wachten!
Hij zweet al een klein beetje rond de neusvleugels, en ach ja, dat is niet van welbehagen.
De katechist heeft gedaan.
De man Gods zelve staat nu recht en treedt op de mensen toe.
Die zijn niets gerust in wat nu volgen gaat.
Twee vrouwen muizen er stil van onder.
De mannen gebaren van niets, zij zitten daar star voor zich uit te staren en zijn nu eens niet grootmoedig. Neen, veel praats hebben zij nu niet.
Bana balangema, zegt de pater, beminde kinderen wil dat zeggen.
Het is een lang, smal en bloedloos mens. Naar gelang hij vordert met zijn preek komt er een pijnlijke trek rond ogen en mond. De man staat daar te worstelen met die vreemde taal, hij kan niet zeggen wat hij wil. Ijver drijft hem vooruit, windt hem op. De geest die hem bezielt vindt de vorm der woorden niet.
Hij predikt over de Heer en Meester dezer aarde, de schepper, de maker, de instandhouder. Hij verhaalt hoe God de mens heeft gemaakt, hoe diezelf de mens God verqramde en de gevolgen daarvan.
Wat hij daar over de eerste mens vertelde, over onze, vader en onze moeder, hoe zij de gramschap van de Heer zich op het hoof d laadden, en dat wij, hunne kinderen, nu deelachtig zijn in hunne straf. Het kind moet boeten voor de zonde zijner ouders. Ach vertsaat het maar al te best. Het is of de pater daar voor hem aieen staat te prediken. lets bevangends bezwaart hem, een schuldgevoel.
Wat de pater daarna over Onze Heer lesus Kristus vertelde, hoorde Longwangu al niet meer, hij luisterde niet eens, hij had aan dat eerste al genoeg , het had hem verslagen. Langwangu zit daar.
De pater merkt dat de mensen daar voor hem beginnen te roeren, en hij weet bij ondervinding dat dit een duidelijke wenk is, er maar zonder omwegen een slot aan te maken, ze luisteren toch niet meer.
Hij eindigde dus snel.
De mensen gaan uiteen, ze gaan er tehuis wat over praten, en daar kwam uit dat zij er niet heel veel van begrepen hadden, bijna niets om zo te zeggen. De mannen trokken toch maar een gezicht of zij die zaak in hun groot verstand hadden ingeschakeld. Toen de vrouwen, die veel te rap zeggen wat ze menen, vroegen, wat die met zijn baard hier eigenlijk kwam doen en zeggen, ja tegenover zo verregaande onwetendheid vanwege de vrouwen stonden de mannen ook machteloos. Als ge, zeggen zij, een man met zo veel verstand nog niet verstaat, als die blanke het u nog niet kan aan het verstand brengen, dan moeten wij, domme negers, met u niet meer beginnen. Daarbij het gaat bijna ons mannenverstand te boven.
Longwangu bleef nog wat zitten.
De pater groet hem voor de nacht.
Longwangu bidt Joannes de katechist, bij hem te blijven, in zijn huis te vernachten, bij hem te eten.
Ik heb u te spreken, zegt hij. Goed.
Nu wordt het avend, nacht.
Dat gaat hier vlug en goed, heel spoedig. De donkerte staat hier plots tussen de bomen, het houtgewas, de huizen en midden op het plein in het dorp.
De stemmen klinken dan gedempt onder de blaren daken.
Dan ziet men niets meer dan de kleine vuren branden in de lage woningen.
De kleine vuren.
Waar die zijn, zijn de mensen ook. Het vuur is een trouwe huisgenoot. Een woning zonder vuur is als een woning zonder vrouw.
De goede huisvrouw en het vuur zijn één.
De vrouw die haar vuur niet onderhoudt, ach, neen zij is van geen betekenis, zij wordt niet begeerd, zij wordt niet gevraagd, men haalt haar niet zijn woning binnen.

III

Joannes is gekomen, Longwangu roept eten. Een zijner vrouwen brengt dit. De beide mannen eten. Zij doen bedaard en rustig er voor gezeten.
Daarna komt de vrouw opruimen en brengt water. Zij wassen even de vingertoppen, spoelen de mond.
De vrouw kan gaan.
Daar zitten de twee mannen weer samen, gereed om te zeggen wat ze te zeggen hebben. Ze praten zo wat over en weer. Ze vragen naar malkanders herkomst en familie, vrouwen, kinderen, enzovoorts, dan zwijgen zij een beetje, horen hoe alle geroezemoes in het dorp is stilgevallen, en alle gesprek.
In die stilte begint Longwangu te spreken.
Vanmiddag stond de pater daar plots naast mij in de smidse, ik meende dat hij een blanke was als de andere, was bang genoeg om te vluchten, en als ik dat niet gedaan heb, dan is dat alleen, dat ik er de gelegenheid niet toe had, ik kon niet.
Een tijdje nadien bemerkte ik dat hij geen man was om er vrees voor te voelen; hij was vriendelijk, hij was goed. Hij bejegende mij aldus, en ik hem. Wij sloten om zo te zeggen vriendschap.
Daarna kwaamt gij, Joannes, te spreken. Gij steldet hem voor als een man van God gezonden, een Godsgezant, met de woorden Gods, met de Boodschap Gods in zijn mond. Die boodschap komt hij ons brengen, komt hij ons overmaken. Ik, ik heb naar hem geluisterd met een ongerust en bevangen gemoed. Ik, Longwangu, weet wat het zeggen wil, met het hogere in aanraking te komen, met het hogere in onderhandelingen te treden. Ben ik de zoon van Nkema niet, der smeden aller vader, die de stiel, de stiel der smeden, van de geesten zelf ontving.
Heeft mijn eigen vader, die man die mij gebaard heeft, hunne wet niet overtreden? Zit ik, Longwangu, hier niet voor u met zijne schuld beladen, gestraft om mijn vaders lichtzinnig gedrag tegenover de geesten. Of is het soms om zijne overtreding niet dat ik hier thans voor u zit als eigenaar van vijf gezonde vrouwen, maar zonder nageslacht, maar zonder kinderen?
Hier zwijgt Longwangu, hij heeft meer gezegd dan hij bedoelde, zit daar nu zelf verbaasd bij te kijken. Het is, gaat hij voort, of ik gedwongen word van binnen u alles te zeggen, wat mij sinds lang reeds kwelt! Het is het kwaad van mijn vader dat mij verdriet.
Het kwaad van mijn vader belet mij hier op aarde gelukkig te zijn. Longwangu komt voor zijn vriend Joannes te staan, hij zegt over het vuur heen moet ik Bokanga doden? Joannes schrikt op.
Wie is Bokanga?
Longwangu zegt, wie en wat Bokanga is. Joannes zit daar overrompeld te zwijgen. Longwangu gaat weer zitten.
Joannes zegt: Mijn vriend, zegt hij, onze leer, zegt hij, verbiedt de doodslag.
Stilte.
Joannes is wel gedoopt, en hij tracht in de geest van de nieuwe leer van Jesus Kristus te leven en te handelen. Voor het aanschijn van de mensen en vooral van de pater zal hij wel bij hoog en bij laag bezweren, dat hij de oude bijgelovige mens heeft afgelegd en afgezworen; neen, zegt Joannes dan, aan de macht der geesten geloof ik thans niet meer; maar diep in zijn hart leeft nog altijd het streng vermaan van voor het Heilig Sakrament des doopsels. De woorden zegt hij als aanhanger van de nieuwe leer, omdat er dat bij hoort, maar de vrees zit hem in bloed en vlees en hart vergroeid van in zijn prilste jeugd.
Hier voor Longwangu, die van de geesten zo zwaar werd gestraft, overrompelt hem die oude vrees nu weer. Het duurt een ruime tijd voor hij weer weet wat hem als kristen man te doen staat en te zeggen.
Wist niet wie gij waart, zegt hij, wij kunnen in der mensen gemoed niet zien en weten niet wie er voor ons staat. Met u is het nu aldus gesteld, dat, naar uw zeggen, gij nu boeten moet voor uws vaders overtreding van de wet der geesten.
Gij zijt mijn oudere broeder, gij zijt mijn botomolo, en uw verstand gaat dat der overige mensen te boven. Gij zegt mij, dat dit verstand van de geesten komt. Longwangu, het komt van God, zoals de rest hier op aarde. Gij zegt mij anderzijds dar gij nu boet voor uws vaders overtreding. Ik ben maar aanhanger van het nieuwe geloof, ik ben maar een trouw volgeling van de pater en
van de omgang met de geesten weet ik om zo te zeggen niets. Maar in mijn handel en wandel met de pater, door goed te luisteren naar de nieuwe leer, is er wel een en ander duidelijk geworden aan mijn klein verstand. Dat is namelijk het volgende, dat wij allen hier op aarde deelachtig zijn aan de straf, die onze vader Adam opliep bij God, dat die straf overgaat van vader op zoon, en dat wij hier op aarde niet kunnen gelukkig wezen zolang die straf ons drukt.
Gij zegt dat het uw laatste vader was, neen, het kwaad waarrvoor wij boeten, is het kwaad van onze vader Adam, zo leert het nieuw geloof.
Daar moet, zegt Longwangu, vroeger zo iets gebeurd zijn, want waarom is de mens anders zo slecht.
Joannes zit daar verbaasd zijn vriend te bezien, hij vraagt hem.
Is de mens dan slecht?
Zijt gij dan goed, Joannes? Zijt gij zoals het behoort? Ik ben niet zoals het behoort. Gij ook niet, en niemand onzer.
Wie is dan goed, Longwangu?
Niemand.
Wat ik van nacht gezegd heb is me vroeger nooit over de lippen gekomen, Joannes, en ik weet nog niet waarom ik u dat alles zeg, maar het had alles zo goed kunnen zijn, als mijn vader er niet geweest ware.
Ik mag mijn vader het kwaad niet toezeggen, dat hij mij heeft aangedaan, dat mag een zoon niet doen, maar mocht hij zijn nageslacht aldus vergeten?
Gij weet niet hoe bedroefd ik ben van nacht.
Het is of er mij iets staat te gebeuren.
Ik ben bang.
Ziet gij niet, mijn vriend, hoe alles zich keert tegen mij?
Mijn vader, die mij toch niets dan goed mocht doen, bewerkt mijn schande.
De geesten die mijne kracht zijn, straffen mij diep en zonder genade.
Wat kwaad heb ik bedreven, zeg mij dat eens! Niets.
Bokanga begeert de gave der geesten, mijn vader begeert Bokanga's beide vrouwen. De beide mannen sluiten een akkoord, buiten de toestemming der geesten om, maar wie wordt er gestraft, ik.
Als straf en kwaad ons aldus overkomen, ongewild en onschuldig, moeten wij dan niet bang zijn, Joannes,voor alles en voor allen.
Joannes zit daar heel lang en heel diep na te denken.
Het is waar, Longwangu, wij weten niet wat ons te wachten staat, en daar is veel hier op aarde en onder de aarde, en daar boven ons dat wij te duchten hebben en te vrezen.
Wij allen, Longwangu, zijn als zieke mensen, en het is zoals ge zegt, wij allen zijn vol van een of ander verdriet.
Zo is de mens, zo is ons leven.
Het nieuwe geloof nu, Longwangu, leert ons, dat dit het gevolg is van de eerste zonde. Daar werd voor de eerste maal de wet van God overtreden, en onze voorouders werden daarom gestraft. Wij, hunne kinderen, zijn aan die straf deelachtig. Wij zijn, zegt de pater, aan het kwaad onderworpen.
Ik kan u dat allemaal niet goed uitleggen, Longwangu, maar Jesus Kristus heeft voor ons geboet, bij God. In het Heilig Sakrament des doopsels doet hij onze zonden te niet, en worden wij weer de kinderen van God.
Als wij gedoopt zijn dan kunnen ons onze eigen overtredingen vergeven worden in een ander Sakrament, namelijk dit van de Biecht, zo dat wij dus als kristen mensen altijd in vrede kunnen leven met onze Heer en meester, God die in de hemel is.
Longwangu laat u dopen en ge zult gelukkig wezen hier op aarde.
Longwangu denkt daarover na.
Als dit nieuwe geloof hem kon bevrijden van zijn angst, waarom zou hij dit dan niet aannemen. Twee dingen trekken hem bizonder aan, ten eerste het Doopsel, ten tweede de Biecht, omdat die twee volgens de woorden van Joannes hem de kans bieden met God in vrede te leven.
Maar hij moet zeggen, veel verstaat hij er niet van. Het is zo eenvoudig!
Dat is niet nodig, zegt Joannes, als wij kristen mensen maar geloven wat dit geloof ons voorhoudt. Hoe kunnen wij de zaken van God begrijpen?
Neen, zegt Longwangu, dat kunnen wij niet. Wij zijn maar arme stervelingen en moeten doen wat de grote Heer van ons verlangt. Zo maar, blindelings weg, want wij zelve weten niet wat goed is of wat kwaad is voor ons. Wij weten niets, niets.
Het is goed dat de blanke gekomen is, laat hij ons de waarheid daaromtrent verkondigen.
Daarop gingen de beide mannen uiteen.

IV

Die met zijn baard blijft hier drie dagen. Het is een man van vrede, een man van vriendschap, van zachtheid.
Hij gaat van huis tot huis, en speelt met de kinderen, hij is een ware kindervriend, hij neemt ze zo maar van de grond op waar ze daar zitten te spelen, neemt ze vrij weg op de arm, en maakt er een kleine wandeling mee.
De meeste kinderen zijn bang, zij zien de brede vreemde baard, en de ogen achter die schitterende glazen in de zon, zij willen van hem weg en beginnen luidkeels te schreien om moeder, die dan lachend komt aangelopen, en het kind van de blanke dan maar overneemt.
Hij verheft zich niet boven ons uit, hij is niet ongenaakbaar, neen, integendeel hij wenst niet liever dan met ons te praten, en hij doet duidelijk zijn best om onze taal te spreken.
Hij gaat verder. Hij komt in onze huizen met ons praten, en vraagt naar onze manier van doen en leven. Het is duidelijk, dat wij hem niet alles zeggen: Sommige spraken schijnt hij reeds ergens anders verkeerd geleer te hebben, want aan ons nu vraagt hij of dit wel zo is. Wij geven hem gelijk en zeggen hem, ja, ja, dat is zo. Later kunnen wij dan met hem wat lachen.
Hij gaat nog verder.
Het gebeurde die dag, dat hij onder ons vertoefde, dat er lawaai van een of andere twist in ons dorp te horen was. Het was Bomolo, die zijne vrouw Liyate afsloeg. Dat was de eerste maal niet, zij had in drie vier dagen geen eten willen voorbereiden voor haar heer en meester Bomolo.
Wat doet hij?
Hij vaart er op met een stuk hout.
Op dit ogenblik is de pater komen toegelopen, en wil niet dat dit er zo toegaat, hij wil niet dat zij vechten, hij wil niet dat de man zijne vrouw overtroeft, hij rukt de twee van een, en hij neemt de vrouw in bescherming tegen de man.
Man en vrouw, zegt hij voor eenieder daar tegenwoordig, moeten elkander daar niet liggen af te troeven op de grond, zij moeten elkaar beminnen, in vrede met elkander leven.
Die man schijnt geen verstand van vrouwen te hebben.
Ziet ge het nu, roepen onze vrouwen ons toe.
Hij kent de aard der vrouwen niet, roepen wij haar terug. Daarbij hij moet van ulieden niet gediend zijn, hij moet met ulieden niet leven.
Zij blazen eens verachtelijk voor zich uit.
Toch stemt dit alles wel tot nadenken.
Hij blijft dus drie dagen in ons dorp vertoeven, en hij laat niet na ons te onderwijzen.
De eerste maal: God is schepper van hemel en aarde, God maakt de dag, de nacht, licht en donker, hij scheidt de wateren van het vaste land. God maakt zijn eigen kind, de mens, hij is goed voor hem, hij zelf legt een schone tuin aan voor hem, alle goed bezitten zij. Ziet gij nu de aard der vrouw, zij schendt de wet van God. De mens wordt uitgedreven, Hij is in het ongeluk gestort en wij met hem. Dat heeft de vrouw op haar geweten.
De vrouwen zeggen, wij hebben het altijd gedaan.
De tweede dag.
De pater doet het verhaal van de Zoon van God, die voor ons geleden heeft, gestorven is. Wij verstaan dat alles niet, maar hij zegt dat wij ons moeten laten dopen, om ons met God te verzoenen.
Wij verstaan er niet alles van, maar geloven het, want de pater, zelf van God gezonden, zegt het. Wij weten natuurlijk van die zaken niets af. Zijn wij misschien blanken? Neen, van het geloof der blanken weten wij niets.
Laat dat nu zijn, maar des avonds sprak hij over dat nieuwe leven, dat met dat nieuwe geloof het onze zou worden. Een leven van liefde, van vrede, van goedheid. Een leven zonder vreze, maar in de vriendschap Gods.
Och ja.
Daar praten zij nu over, de oudere mensen, de wijzen, het verstand van deze groep mensen hier in dat bos, tegen dat moeras hier aan.
Zij hebben altijd dit leven genomen, zoals dit hen gevormd heeft. Zij zijn het leven zelf, en het is hun nooit te binnen geschoten, dat daar een en ander moet aan veranderd.
De oude Bolonga bijvoorbeeld neemt daar in de vergadering het woord en zegt onder andere het volgende.
Ieder onzer, zegt hij, heeft zijn manier van leven van zijn vroegste voorvaderen, overgegaan van ouder op kind. Wat zouden wij nu aan datgene wat wij van onze voorouderen hebben ontvangen gaan verloochenen voor een manier van leven, die niet de onze is. Die de wijsheid der vaderen misprijst is wel onverstandig en dwaas. Wie bewandelt er onbegane wegen. Dat zei Bolonga.
Een ander man staat recht, Nkoi is zijn naam.
De wijsheid die in de woorden ligt van Bolonga blijft onbetwist, zegt hij, en zo praat men verder plechtig, zoals het ouderlingen betaamt, maar men zegt om zo te zeggen niets, men spreekt zijn gemoed niet vrijuit, men praat zo maar wat aan.
Later als men zover is gekomen dat allen tegelijkertijd beginnen te roepen en te razen, als men in volle vuur is, dan komt wat men bedoelt vrij uit naar buiten.
En midden al dat geroddel en al dat geroezemoes is Joannes voor zijn geloof in de bres gesprongen, voor zijn geloof en voor de blanken. Wij mogen, zegt hij, de woorden en de leer van deze blanke man zo maar niet de ene oor in, en die andere uit laten gaan. Eenieder heeft zijn gemoed en zijn verstand, hij moet die gewichtige woorden wikken en wegen, en dan uitmaken voor zichzelf wat hij zal doen en aannemen. Joannes legt de leer nogmaals uit, hij spreekt over dat leven van vrede, van liefde en goedheid, als eenmaal al de mensen de leer van Jesus Kristus zullen aannemen en leven volgens de nieuwe wet.
Het wordt weer stil.
Nu staat Longwangu recht, hij heeft tot nog toe niets gezegd, hij zat daar zo maar ineengedoken, hij zat daar na te denken, nu neemt hij het woord en zegt: wij moeten geloven wat die blanke ons leert. Zijn woord is waarheid, zijne leer is goed, want beide zijn hem van God zelve ingegeven. Zijn leer is goed, want hij komt de goedheid hier op aarde brengen, de goedheid, het hoogste goed hier op aarde. Als ik goed ben voor u en gij goed voor mij zullen wij dan niet in een voortdurende vrede met elkander leven, en wat, vraag ik u, gaat er boven een leven van vrede. Die in vrede leeft met de mensen, leeft die niet in vrede met het hogere? Wij moeten naar deze blanke luisteren.
Men praat nog wat over en weer, dan gaan de mannen weer uiteen.
In de volgende les echter komt de pater over het huwelijk te spreken.
Holala.
Nu is het mis, het is zo verkeerd als maar enigszins mogelijk is, verkeerder kon het niet. Neen, deze man moet ons maar niets meer leren, hij weet niet wat het leven is, wat rijkdom is, hij weet niets van datgene wat ons aanzienlijk en groot maakt. Nu heeft hij alleman tegen.
Eén man, één vrouw zegt hij. Zo is de wet.
Men wendt zich van hem af, men laat hem daar staan met zijn nieuwe leer. Ook Longwangu kan hem hier niet meer volgen, neen, nu kan hij hem geen gelijk meer geven, hierin kan hij hem niet meer verdedigen bij zijne dorpsgenoten. Eén man één vrouw, hoe komt hij daar nu op!
Is ons streven er niet op gericht om heer en meester te worden van het grootst mogelijk aantal vrouwen.
Stel u onze verbazing voor. Wat heeft die man met ons voor? Wat met onze vrouwen? Hij wil ons beroven van onze enige rijkdom, ons enigste bezit?
Men begint te spotten met de nieuwe tijd, waaraan men zo halvelings begon te geloven.
Ze hadden zich laten beet nemen.
Men vroeg naar de mening van Longwangu, men bootste zijne stem na, men zei: "Wij moeten naar de blanke luisteren, zijne leer is waarheid, zijne leer is goed."
Longwangu is bedroefd.
Longwangu zwijgt.
De pater gaat hier vandaan.
Dat kan hij doen, wij zullen hem dat niet beletten. Wij bezorgen hem dragers voor zijne vele koffers. Wij groeten hem vriendelijk, wij roepen hem zelfs na, dat hij maar rap in ons dorp moet wederkeren, dat roepen wij.
Dan verdwijnt hij.
Wij zijn hier weer alleen in ons dorp met ons eigen volk en vrienden en vrouwen en kinderen.
Het leven gaat weer door.
Daar is aan ons niets veranderd.
Het is een kleine gebeurtenis in ons leven geweest, het had iets groots kunnen worden, en het is maar goed ook.
Is het hier niet goed? Hebben wij iets te kort? Hebben wij iets te veel?
Tob er niet over.
Gedaan
Uit.

V

Tob er niet over, zegt gij, gedaan, uit.
Eén tobt er wel over, één doet er zijn verstand geweld over aan, namelijk de man Longwangu.
Wat is dat alles nu geweest?
Kijk, alle lessen heeft hij fraai aanhoord, daarna heeft hij er al zijn verstand aan besteed, hij heeft er met Joannes ganse nachten over gepraat en vrij hevig over getwist. Eenmaal heeft hij er aan geloofd, dat hij ging bevrijd worden van datgene wat hem drukte, ja eenmaal zelfs heeft er een schoner leven hem voor de geest geschemerd, en nieuw bestaan, en daar opeens komt de pater met zijn nieuwe leer over het huwelijk.
Eén man, één vrouw.
Kan hij nu vier van zijne vrouwen doorsturen, om zelf gedoopt te kunnen worden. Kan hij die nieuwe God niet dienen en niet eren, kan hij die nieuwe leer niet aankleven et vier, vijf, ja met tien en nog veel meer vrouwen. Wenst die God dan nietsbetekenende mannen voor zijn volgelingen, moeten wij allen ons dan ontdoen van ons bezit om hem te behagen? Wat heeft het aantal vrouwen daarmee uit te staan?
Longwangu vraagt zich dat af.
Hij vindt er geen antwoord op.
Hij kan er met zi.n verstand niet bij.
Maar midden zijne bedenkingen wordt hij plots opgeschrikt door ene nieuwe decahte die hem verrast.
En wel de volgende.
Was het niet omdat zijn vader de twee vrouwen van Bokango nam dat hij, Longwangu, werd gestraft? Zou het aantal vrouwen dan toch van zo grote betekenis wezen? Zou de pater dan toch gelijk hebben?
Het laat hem niet meer los, het laat hem niet meer gerust, de stemmen in zijn gemoed zijn niet meer tot bedaren, tot stilte te brengen, zij worden veel en menigvuldig, zij vervullen zijn gemoed van een voortdurend geraas.
Het gevolg daarvan is dat Longwangu met zich zelf in ruzie komt te liggen. Hij wordt onvriendelijk, bits, ongewillig, en krikkel, hij wordt een onuitstaanbaar en lastig man, hij wordt bars voor zijne medemensen.
Ofschoon niemand hem iets misdoet, of hem ook maar een woord te na spreekt, herhaalt hij voortdurend dat men hem met rust moet laten.
Met rust, Longwangu wil gerust gelaten worden.
In een van die bewogen ogenblikken, vat de man Bokanga het allerongelukkigste besluit dat hij wel nemen kan. Hij komt bij Longwangu voor een of ander om raad, vragen.
Al wat Longwangu ooit bij zijn leven tegen die man heeft gevoeld, gedacht en gedroomd kwam nu als een snelle verwoede storm in hem opsteken en vervoerde hem tot een dusdanige woede als hij tot voordeze nog nooit gekend had. Het brak hem uit in gutsen vuile en giftige woorden, hij sprak niet meer, het was een huilen, neen, meer een janken, een pijnlijke ontlading van wat jaren en jaren hem belet had gelukkig te zijn.
Razend, kreeg hij een zijner scherpste messen te pakken.
Bokanga vlucht.
Het is zijne schande, maar het is ook zijn behoud. Longwangu had hem voorzeker stuk gemaakt. Moe, en bedroefd tot ziek wordens toe, bleef Longwangu achter, alleen.
Van die dag af vreesde men hem, vermeed men hem, liet hem zogezegd gerust en doen.
Men fluisterde dat er met hem iets gebeurd was.
De stoutsten: Hij is van de pater behekst.
Longwangu zelf wist niet wat er met hem te gebeuren stond.
Vooral zijne vijf vrouwen hadden het van hem zwaar te verduren. Niet veel gewoon verdroegen zij dit in een volkomen stilzwijgen, uit vrees, uit schrik het nog erger te maken.
Eindelijk werd het haar ook te veel, zij kloegen en morden onder elkaar.
Een avond zei hem zijn meest beminde vrouw.
Hij lag reeds op de slaapbrits, zij op een mat langs het vuur op de grond.
Het was geen voorbereid gesprek, het kwam zo maar van zelf te pas.
Wat is dat tegenwoordig met u, Longwangu, wat is dat toch met u?
Hij wist het zelf niet, neen, hij wist het zelf niet. Wist hij het maar.
Kijk, zegt zij, zo lang reeds leven wij te samen, ik als uwe vrouw, gij als mijn heer en meester, als mijn eigenaar. De dingen die onder ons zijn voorgevallen, gebeuren overal elders tussen man en vrouw. Ik heb mijn goed, en ge zult mij mijn kwaad niet horen ontkennen. Ik ben altijd een goede dienares voor u geweest. Gij kunt over mij gene klachten uiten. Gij zijt voor mij altijd mild en goed geweest. En nu de laatste tijd kent gij maar een ding meer, maar ene zaak, maar een woord, te weten laat mij gerust. De mensen ontvluchten u, Longwangu.
Longwangu ligt daar, hij ligt daar op de slaapbrits in de donkerte naar het dak te zien, naar die stokken, naar die blaren. Hij zegt tot de vrouw:
Vandaag is de mens goed, morgen is hij als een dier en hij handelt ook aldus. Ik weet het, vrouw, maar ik kan niet anders.
Ik wens niets liever dan een goed man te zijn, maar ik kan de laatste tijd niet, ik kan inderdaad niet. Ik ben kwaad. Ik ben kwaad op mij zelf. Ik weet het. Ik weet dat ik mij als een heel slecht mens tegenover u allen gedraag.
De vrouw nu, die begonnen was met hem te verwijten en te berispen, zei nu, dat hij heel goed was.
Zo loopt natuurlijk het gesprek wel heel gauw naar een einde.
Men zwijgt wat, en hoort men niets anders meer dan het vuur dat daar tussen deze beide mensen in is gelegen. Het vuur heeft ene taal. Het voert een gesprek, met de levensgeesten, die in hem huizen. De twee mensen daar luisteren naar dat vuur.
Het vuur.
Soms zet het gans de hut vol klaarte, klaarte tot in de nok.
Dat is dat de geesten zich oprichten in het vuur.
Het vuur gaat liggen, de geesten leggen zich neer.
Het wordt weer zwart en weer donker, de lichtende geesten verbergen zich aan het oog der mensen. Vuur is zo machtig, zo schoon, zo goed. Het verlicht de duisternis, het is ene geheimzinnige macht in onze huizen, het kan door de mensen geleid en bestuurd worden. De hand ener vrouw wekt het vuur op, de hand ener vrouw is voldoende om hem te doden.
In die geheimzinnigheid begint Longwangu hardop te denken.
Een goed man, zegt hij, is iemand, van een goede geest bezeten. Hij is iedereen genegen, hij is tevreden met wat hem overkomt, met wat er aan hem gebeurt. Die goede geest echter komt en gaat wanneer hij wil.
Daardoor komt het dat wij niet goed zijn als wij willen, wij zijn alleen goed als de goede geest ons bezielt. Joannes zegt, dat volgens de nieuwe leer die de pater ons voorhoudt, er in ons gemoed twee stemmen zijn, die ons zeggen wat wij te doen hebben, de ene behoort aan God toe, de tweede aan de duivel.
De duivel? vraagt de vrouw. Ja, de duivel, zegt Longwangu.
Het vuur recht zich, het zet de hut vol klaarte.
Denkt gij nog aan Joannes, Longwangu?
Ik denk voortdurend aan hem, aan hem en aan alles wat de pater en hijzelf me eenmaal gezegd hebben. Hunne woorden bevatten niets dan waarheid.
Men zegt dat gij u wilt laten dopen.
Zegt men dat?
Ja, men vertelt dit nieuws overal.
Kan ik me laten dopen als ik vijf vrouwen bezit?
Neen, dat kunt ge niet.
Waarom vertelt men het dan?
Ik weet het niet.
Het vuur valt neer. De hut is weer donker.
De vrouw: dat nieuwe geloof, Longwangu, is niets voor ons, negers, het kan misschien wel goed zijn voor de blanken, maar voor ons is dat niets. Ze zeggen dat daar, waar de paters wonen, de kinderen zich nu laten opschrijven om dan later gedoopt te worden, meisjes en jongens, en die zullen dan later volgens de nieuwe wetten in het huwelijk treden. Zo zal er hier een nieuwe tijd aanbreken, zegt men. Ieder moet zijn eigen gemoed volgen, maar één man één vrouw, dat is niets voor ons, dat is misschien voor de mensen na ons, maar voor ons gaat dat niet.
Eén man, één vrouw, zegt nu Longwangu, neen, dat is inderdaad niets voor ons. Een vrouw heeft aan één man niet genoeg, haar gemoed is verdeeld tussen vele mannen. Ja, maar nu veert de vrouw zelve op, neen, neen, zegt zij luid: een man heeft aan éne vrouw niet genoeg, wij vrouwen, Longwangu, wensen niet liever dan slechts een enkele man toe te behoren. De mannen zijn ons niet getrouw, zij willen altijd meer en meer vrouwen. Meent gij, Longwangu, dat ik op die vier andere vrouwen niet jaloers ben.
De vrouw is jaloers op al de andere vrouwen die ons benaderen.
Met reden, Longwangu, met reden.
Longwangu lacht.
De vrouw begint nu ook te lachen.
Wij liggen hier zo maar te praten, en het is al diep in de nacht.
Inderdaad.
Nacht.

VI

In zijn droom wordt Longwangu naar de bron der smeden gevoerd. Hij wordt van ene grote vrees bevangen.
De bron begint plots geweldig te keer te gaan, zij breekt een nachtzwarte rook uit, en uit deze stapt Nkema, der smeden aller vader, te voorschijn. Hij raakt Longwangu aan en zegt:
Mijn zoon, doe wat uw gemoed u zegt.
Longwangu ontwaakt drijvend in zijn zweet.
De vrouw: zijt geziek, Longwangu?
Hij vertelt haar zijn droom.
Zij: Gij wilt ons verlaten, gij wilt u laten dopen.
Hij zwijg, dom mens.
Zwijg, zegt hij, maar wat zij zegt is waar, alleen durft hij het niet bekennen, misschien durft hij zelf het niet te geloven. Hij kan niet geloven hoe of het mogelijk is dat hem dit zou overkomen. En hij begint op wat komen gaat, of wat volgens hem onvermijdelijk komen moet, te wachten. Want het is duidelijk dat hem een lot is beschoren, waaraan hij niet meer ontkomen kan.De straf die hem nu reeds zo lang teneer drukt, de komst van de pater, de woorden die hij uit zijn mond vernomen heeft, de woorden nu van zijn voorvader, hem in een droom toegesproken, dat alles is door het hogere in het werk gesteld, om hem te krijgen daar waar dit hogere hem hebben wil.
Hij zal doen wat zijn gemoed hem zegt, en anders niets.
De tijd gaat voorbij en hij begint hevig naar de pater en Joannes te verlangen. Terzelfdertijd heeft hij vrees dat de pater daar weer op een zeker ogenblik naast hem in de smidse zal staan, en hem vriendelijk groeten.
Longwangu stelt zich voor hoe hij zich dan zal moeten inspannen om te zeggen, dat hij die nieuwe leer wenst aan te kleven, dat hij wenst gedoopt te worden. Hoe hem dan de pater nogmaals de leer zal voorhouden in wat betreft het huwelijk. Hoe hij dan zijne vier andere vrouwen zal moeten doorsturen. Maar hoe of dit alles nu gaat mogelijk wezen, hoe of zich dat alles nu gaat afspelen, neen, dat kan hij zich niet voorstellen of inbeelden.
En de mensen, wat gaan die dan zeggen.
De mensen.
Die wachten niet tot het zover is gekomen, dat is trouwens hunne gewoonte niet. De mensen zijn met hun gepraat de gebeurtenissen altijd een schone tijd voor. Zoveel geduld hebben de mensen doorgaans niet.
Zij spotten reeds voldoende met hem.
En zijne vrouwen?
Zij bedriegen hem.
Hij verwaarloosde ze zodanig de laatste tijd, dat het heel lang duurde voor hij van haar gedrag op de hoogte kwam. Natuurlijk ging hij nu moorden en vechten, hij ging natuurlijk van niets gebaren, maar ze een of andere nacht op heterdaad betrappen, haar beminde omver steken, en de vrouw zelve, ach, zij zelve weet wat haar te wachten staat.
Maar hij bleef van niets gebaren, hij liet maar na haar te betrappen. In zijn gemoed hoorde hij een heel zwakke stem die hem zei, laat ze zoeken, Longwangu, laat ze zoeken, misschien komen haar beminden op u afgegaan om haar te kopen.
Longwangu doet wat zijn gemoed hem zegt, met de flauwe hoop, dat dit al de grote zaak zal vergemakkeIijken.
Later wordt hij dan toch weer jaloers.
Wat doet hij?
Een mes te pakken krijgen, een lans, een knots?
Niets van dit alles.
Hij roept zijne vrouwen tot zich, alle vijf, en zegt haar wat er zich onder zijne vrouwen afspeelt, dat hij het weet.
En nu toont Longwangu dat hij zijn verstand begint te verliezen hij onderwijst zijne vrouwen, hij beleert haar.
Is uwe vrouw ontrouw, sla haar beminde neer, en pas op haar de straffen toe, die onze voorvaderen daartoe hebben uitgevonden.
Neen.
Longwangu spelt zijne vrouwen de les.
De vrouwen gaan natuurlijk alles vertellen, en de ruwe spot viert hoogtij.
Deert hem dat niet? Het deert hem zeer, het is hem een groot verdriet en Longwangu volgt de stem van zijn gemoed en met een benepen en vernederd gemoed, maar hij durft aan de stem niet ongehoorzaam te wezen.
Hij roept de vrouwen nogmaals bijeen.
Zo ver gaat Longwangu.
Men heeft twee soorten van verdriet zegt hij, daar voor haar rechtstaande. Het eerste ontsteekt u in gramschap, het tweede maakt dat ge bezwaard wordt van gemoed.
Het verdriet dat gij mij thans aandoet behoort tot de tweede soort, en hij vertelt dat in het lang en in het breed. Hij eindigt met de volgende woorden:
Ziet, ik heb u met goedheid bejegend en gij die mij bedriegt, levert mij over aan de algemene spotternij der mensen.
Doet wat uw gemoed u ingeeft, zegt hij.
De vrouwen gingen daar vandaan.
Bedoelde Longwangu werkelijk ernstig de vrouwen te beleren, of was hij laf geworden? Dit vroegen zich de mensen nu af, in alle geval bereikte hij bij de vrouwen het tegenovergestelde.
Een vrouw zal wel haar listen, al haar sluwheid aan de dag leggen om haar man te bedriegen, maar zal niet de minste afkoeling van zijnentwege ongewroken laten.
De vrouwen van Longwangu verdroegen het niet meer door hem aldus verwaarloosd te worden. Op de daartoe aangewezen dagen weigerden zij voor hem eten klaar te maken, water te halen. In het kort voor hem te doen wat een negervrouw voor haar heer en meester te doen heeft en te verrichten. Te meer daar zij ook deelden in de spot die omtrent Longwangu de ronde deed in het dorp, vooral onder de andere vrouwen van de stam.
Bij het minste werd er haar verweten, dat zij toebehoorden aan een man die haar niet meer begeerde.
Kan men een vrouw dieper en grover beledigen?
Men kan het niet, en ja zij vochten er ook om en dreigden Longwangu, dat zij van hem weg zouden vluchten.
Hield Longwangu ze gebonden? Zij konden gaan waar ze wilden. Hij had haar immers reeds sinds lang gezegd, dat zij moesten doen wat haar gemoed haar in ja, dat moesten zij maar doen.
Is dat een antwoord?
Het is geen antwoord.
De vrouwen bleven.
Maar nu kwamen de familieleden der vrouwen aangestapt, en vroegen Longwangu wat hij met zijne vrouwen wel zinnens was te doen.
Longwangu zei, dat hij niets voorhad met die vrouwen, niets wat hem niet veroorloofd was, of meenden zij dat hij niet wist wat hem te doen stond wat vrouwen aangaat.
Ik heb al die vrouwen betaald, indien er nu een ander man gevonden wordt, die een van die vrouwen begeert tot zich te nemen als vrouw, dat hij ze neme. Dat hij met de bruidschat voor de dag kome, dat hij ze betale.
Zo ver was Longwangu gekomen dat hij de familie zijner vrouw dit in het publiek kwam te zeggen.
Maar nu hij dat bekende, wilden de vrouwen van hem weer niet af, zij waren tot nog toe de vrouwen van de aanzienlijkste man van de stam geweest, zij werden oud, en in verstek gingen zij zo ver dat zij Longwangu smeekten te mogen blijven. Naijverig op malkander dienden zij hem om ter best, om in zijne ogen genade te vinden.
Zo zag Longwangu dat hij het tegenovergestelde bereikte van hetgeen hij bedoeld had, toen hij voor de familieleden zijner vrouwen doorsprak.
Door het toedoen van de vrouwen beginnen de familieleden te vleien en te kruipen, om andere familieleden in de schaduw te brengen. Daar werkt niets zo aanstekelijk als wel naijver. De ganse stam is er mee gemoeid.
En middenin dit alles beweegt zich Longwangu. Hij weet niet meer wat hij doen moet en laten. Hij voelt overduidelijk dat hij belachelijk is in de ogen der mensen. Dat het te ver gaat met die vrouwen. Ze zijn toch zijn eigendom, en wat de mensen aangaat, och.
En daar verschijnt de pater.
Groet.
Waar is Joannes, vraagt Longwangu.
Joannes die heeft nu geen tijd, reist zelf rond en bereidt hier en daar de mensen voor op het heilig doopsel, och, in andere dorpen wensen zovele mensen gedoopt te worden.
En kijk nu is voor Longwangu het moment van spreken gekomen, maar de pater heeft nu zo weinig tijd, en hij wil aanstonds doorrijden, want hij moet nog ver vandaag.
Het slot is dat Longwangu met zijn verlangen niet durft voor de dag te komen, te meer daar er zovele mensen komen luisteren, want eenieder dacht, nu gaat Longwangu spreken.
Longwangu had het ook gedacht, maar durfde niet.
Hij nam zich voor op Joannes te wachten.
De pater gaat er zo van door.
Longwangu zit daar weer.
Nu kent de spot geen grenzen meer.
Men veracht hem, hij is geen man.
En toch blijft Longwangu wachten tot het onvermijdelijke komen moet.
Lange tijd nadien komt dan eindelijk Joannes en kan Longwangu vrijuit spreken. Joannes is gelukkig hem te kunnen helpen!
Gedurende de voorbereiding van Longwangu heeft men al de tijd, dat met die vrouwen te regelen, en op een schone dag komt de pater en doopt hem tegelijkertijd met zijne eerste vrouw.